Εθνικό Γεωλογικό Μουσείο

 

Του κ Κωνσταντίνου Σάλτα

Μεταλλειολόγου Μηχανικού ΕΜΠ

Προέδρου ΕΑΓΜΕ

 

Το Εθνικό Γεωλογικό Μουσείο αποτελεί την πρώτη συντονισμένη προσπάθεια της ελληνικής πολιτείας για την ανάδειξη της Γεωλογικής Πολιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδος. Η Ελληνική Αρχή Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (Ε.Α.Γ.Μ.Ε.) ίδρυσε το 2021 το Mουσείο, στη θέση του έως πρότινος Μουσείου Ορυκτών και Πετρωμάτων, το οποίο έπειτα από τη ριζική του αναδιαμόρφωση λειτουργεί σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο στις Κεντρικές Εγκαταστάσεις της Αρχής, η οποία έχει και τη συνολική επιμέλεια και διαχειρισή του. Σκοπός του είναι να προωθήσει την προστασία και ανάδειξη του γεωλογικού πλούτου της Ελλάδας και του ρόλου που διαδραμάτισε στην ιστορία και στη διαμόρφωση του αρχαίου κόσμου, της νεότερης και σύγχρονης ιστορίας του Ελληνισμού, προβάλλοντας την ιστορική και επιστημονική του αξία παγκοσμίως.

Το Μουσείο μέσα από τις συλλογές του, απευθύνεται τόσο σε ευρύ όσο και σε εξειδικευμένο επιστημονικά κοινό, με την παρουσίαση σημαντικών γεωλογικών δειγμάτων του ελλαδικού χώρου (ορυκτά, απολιθώματα, πετρώματα κ.α.), ενώ ταυτόχρονα αποτελεί πηγή γνώσης και έρευνας του γεωλογικού πλούτου της χώρας. Στις αίθουσές του προβάλλεται η μακρά εξέλιξη της γεωλογικής έρευνας, η ανάδειξη του γεωλογικού πλούτου και της γεωλογικής πολιτιστικής κληρονομιάς, ενώ παράλληλα οι συλλογές του από τον ελλαδικό χώρο κατατάσσονται στις πλουσιότερες του κόσμου καθιστώντας το ως το «Θησαυροφυλάκιο» της γεωλογίας της Χώρας.

Ενότητα «Η Ιστορία της ΕλληνικήςΓεωλογικής Υπηρεσίας»

Παρουσιάζεται εν συντομία η ιστορία της Ελληνικής Γεωλογικής Υπηρεσίας από τις απαρχές του ελληνικού κράτους ως την ίδρυσή της το 1919, έτος που σηματοδοτεί την έναρξη των γεωλογικών ερευνών στην Ελλάδα, και έως σήμερα με τη μετεξέλιξη της υπηρεσίας ως Ελληνική Αρχή Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (Ε.Α.Γ.Μ.Ε.).

Η έκθεση απαρτίζεται από την εξέλιξη της Γεωλογικής Υπηρεσίας στη χώρα μας, από γεωλογικά ιστορικά δείγματα μελετών, το πρώτο ηλιακό πολωτικό μικροσκόπιο (1913) καθώς και τον πρώτο γεωλογικό Χάρτη της υπηρεσίας (1954).

Συλλογή Λαυρεωτικής

Η πλούσια συλλογή δειγμάτων από την ευρύτερη περιοχή της Λαυρεωτικής γης εκτίθεται σε επιτοίχια προθήκη που καταλαμβάνει το μεγαλύτερο τμήμα της δεξιάς πλευράς του χώρου της κύριας αίθουσας του Μουσείου. Η Λαυρεωτική χερσόνησος αποτελεί μια παραθαλάσσια περιοχή στη ΝΑ Αττική και πήρε το όνομά της από τις εκατοντάδες «λαύρες», δηλαδή τις υπόγειες στοές των μεταλλείων που υπάρχουν στην περιοχή ήδη από το 3200 π.Χ. H Λαυρεωτική γη, η γνωστή “αργυρίτις γη”, αποτέλεσε ένα τεράστιο μεταλλείο και θεωρείται το μεγαλύτερο και σπουδαιότερο από τεχνολογική άποψη και το πλέον μακρόβιο όλου του Ελλαδικού χώρου. Είναι γνωστό ήδη από την κλασσική εποχή για την εξόρυξη ασημιού, που ήταν μια από τις κύριες πηγές εισοδήματος της πόλης-κράτους της Αθήνας, για την παραγωγή νομισμάτων και τη χρηματοδότηση του Αθηναϊκού στόλου στη νικηφόρα Ναυμαχία της Σαλαμίνας. Κατά τους νεότερους χρόνους (1864), η αναγέννηση των μεταλλείων της περιοχής και η ίδρυση της πόλης του Λαυρίου έγινε από τον ορυκτολόγο Ανδρέα Κορδέλλα, ο οποίος αντιλήφθηκε την οικονομική σημασία του ορυκτού πλούτου της περιοχής, όπου στη συνέχεια ιδρύθηκαν οι μεταλλευτικές και μεταλλουργικές εταιρίες από τον Ι.Β. Σερπιέρι και συνεργατών του, για την αξιοποίηση του τεράστιου αυτού πλούτου.

Η Λαυρεωτική γη είναι γνωστή στην παγκόσμια επιστημονική κοινότητα λόγω της ιδιαίτερης γεωλογίας και των περίπλοκων διεργασιών, των πλουσίων παγκοσμίως κλάσεως κοιτασμάτων της καθώς και του πλήθους των διαφορετικών ορυκτών της που αντιστοιχούν σε άνω του 12% της παγκόσμιας ποικιλίας ορυκτών, εκ των οποίων 29 που πρωτοανακαλύφθηκαν παγκοσμίως στη Λαυρεωτική.

 

Συλλογή Πολύτιμων και Ημιπολύτιμων Λίθων

Η ενότητα αυτή αφορά την αξιοποίηση πολύτιμων, ημιπολύτιμων και άλλων διακοσμητικών λίθων για την κατασκευή κοσμημάτων και διακοσμητικών αντικειμένων (π.χ. μικρογλυπτικής). Τα δείγματα εκτίθενται σε προθήκη, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση σε αυτά που ευρίσκονται στον ελλαδικό χώρο. Η ενότητα εμπλουτίζεται με εποπτικό υλικό που έχει στόχο να δώσει επιπλέον ενδιαφέρουσες πληροφορίες για τους διακοσμητικούς, πολύτιμους και ημιπολύτιμους λίθους καθώς και για το αντικείμενο της γεμολογίας.

Συλλογή Φθοριζόντων Ορυκτών και Πετρωμάτων

Η εν λόγω ενότητα αποτελείται από μια αίθουσα εντελώς σκοτεινή όπου ο ειδικός φωτισμός της είναι τέτοιος ώστε να προκαλεί φθορισμό ή φωσφορισμό στα ορυκτά και πετρώματα. Η συλλογή έχει ταξινομηθεί σύμφωνα με το χρώμα που δημιουργεί σε αυτά το φαινόμενο της φωταύγειας, δηλαδή τη δυνατότητα που έχουν οι κρύσταλλοι των ορυκτών να απορροφούν υπεριώδη ακτινοβολία και να επανεκπέμπουν ένα τμήμα της ως ορατή. Αν η φωταύγεια διαρκεί όσο διαρκεί και η ακτινοβόληση, τότε το φαινόμενο ονομάζεται φθορισμός, ενώ αν συνεχίζει και μετά την παύση της, τότε το φαινόμενο ονομάζεται φωσφορισμός. Η ενότητα δίνει τη δυνατότητα στους επισκέπτες/τριες να γνωρίσουν ένα από τα πιο εντυπωσιακά φαινόμενα των ορυκτών και πετρωμάτων.

Το «Ψηφιακό» Μουσείο

Το Μουσείο διαθέτει χώρους με ειδικό ψηφιακό εξοπλισμό με καινοτόμες διαδραστικές εφαρμογές και προβολές μικρού μήκους ταινιών animation, με σκοπό τη γνωριμία του επισκέπτη με την επιστήμη της γεωλογίας και τις ορυκτές πρώτες ύλες. Ταυτόχρονα, το κοινό μπορεί να πραγματοποιήσει περιηγήσεις εικονικής πραγματικότητας με τη χρήση VR γυαλιών, ώστε να ταξιδέψει σε σημαντικούς γεωτόπους της Ελλάδας, όπως τα Μετέωρα, Σπηλαιολίμνη Μελισσάνης κ.α. και να «καταδυθεί» στα έγκατα μεταλλείων της Χαλκιδικής, του Λαυρίου, της Νάξου κ.α..

 

Συλλογή Χαλκιδικής

Μια από τις πλουσιότερες μεταλλευτικές περιοχές στην Ελλάδα βρίσκεται στη ΒΑ Χαλκιδική. Η μεταλλευτική δραστηριότητα ξεκινάαπό την αρχαιότητα με την αξιοποίηση τουορυκτού πλούτου της ΒΑ Χαλκιδικής, η οποίαστη ρωμαϊκή εποχή (περίπου το 167 π.Χ.)αναστέλλεται. Μια νέα περίοδος ακμής ξεκινά τον 15ο αιώνακατά την περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας.Η παραγωγή αργύρου εξασφαλίζει στην περιοχή των Μαδεμοχωρίων ένα ευνοϊκό καθεστώςαυτοδιαχείρισης που διαρκεί μέχρι τη συμμετοχή τους στον απελευθερωτικό αγώνα του 1821.Η σύγχρονη μεταλλευτική δραστηριότητααρχίζει το 1893 με τα Μεταλλεία Κασσάνδραςκαι συνεχίζεται μέχρι σήμερα στα πλούσιαμεταλλεία χρυσού, αργύρου, μολύβδου,ψευδαργύρου και χαλκού. Η μεταλλευτικήδραστηριότητα εντατικοποιείται στις αρχές τουαιώνα και αξιοποιείται μέχρι σήμερα.Σε αυτή την ενότητα εκτίθενται δείγματα θειούχων, θειολάτων και ανθρακικών ορυκτών απότα κοιτάσματα της ΒΑ Χαλκιδικής και ειδικότερα της Ολυμπιάδας και του Στρατωνίου.

Συλλογή Σερίφου

Στη Σέριφο τα πλούσια κοιτάσματα σιδήρου προσελκύουν τη μεταλλευτική δραστηριότητα από τα μέσα του 19ου αι. Η συστηματική εξόρυξη αρχίζει το 1869, όταν παραχωρείται η πρώτη άδεια εκμετάλλευσης μεταλλείων σιδήρου στο νησί. Είναι η εποχή του «μεταλλευτικού πυρετού», που καταλαμβάνει την Ελλάδα από το 1861 όταν θεσπίζεται νομοθεσία για την παραχώρηση και εκμετάλλευσητων μεταλλείων. Η Σέριφοςεξελίσσεται σταδιακά σε ένα από τα μεγαλύτερα μεταλλευτικά κέντρα της σύγχρονηςΕλλάδας. Στις  αρχές της δεκαετίας του 1960, ωστόσο, το μετάλλευμα έχει πια εξαντληθεί και τα μεταλλεία παύουννα λειτουργούν.

 

ΠαλαιοντολογικήΣυλλογή

Στην εν λόγω θεματική ενότητα εκτίθενται παλαιοντολογικάδείγματα από την πλούσιασυλλογή της Αρχής. Μεταξύάλλων απαρτίζεται από τμήμα της περίφημης παλαιοντολογικής συλλογής των Lui & Ambrosio de Pian, μεταλλειολόγων και ιδιοκτητών μεταλλείων στις αρχές του 20ου αι.Σημαντικό τμήμα της έκθεσηςαποτελείται από δείγματατης συλλογής του γεωλόγουερευνητή Χ. Σολωμού. Επίσης,η έκθεση φιλοξενεί τμήμα της παλαιοντολογικής συλλογής αμμωνιτοειδών από την περιοχή της Επιδαύρου, Αργολίδος,με χαρακτηριστικό έκθεμα τοεντυπωσιακών διαστάσεων δείγμα απολιθωμένων κεφαλόποδων.

 

Συλλογή «Οιάνθρωποι τωνΜεταλλείων»

Η ενότητα αυτή επιχειρεί ναφέρει στο προσκήνιο τους ανθρώπους πίσω από τα εκθέματα και να φωτίσει άγνωστεςπτυχές της μεταλλευτικής καιμεταλλουργικής ιστορίας της χώρας, τομέας ο οποίος δενέχει αναδειχθεί στα μουσείααυτού του τύπου.Μέσω προφορικών  μαρτυριών, ειδικότερα, τα εκθέματαμπορούν να «ζωντανέψουν» και οι επισκέπτες/τριες να αποκτήσουν μια πιο «βιωματική»σχέση με αυτά. Τα εργαλεία εξόρυξης, η λάμπα ασετυλίνης ή το πουκάμισο του μεταλλωρύχου, που παρουσιάζονται στη συλλογή του,μπορούν να δώσουν αφορμή για την ανάδυση μικρών,προσωπικών ιστοριών για τις συνθήκες της εργασίας στα μεταλλεία, την καθημερινή ζωήτων εργατών κ.λπ. Επιπλέον,το κοινό έρχεται σε επαφή μεοπτικοακουστικό υλικό απόμαρτυρίες μεταλλωρύχων που εργάστηκαν στα μεταλλεία του Λαυρίου.

 

Αμφιθέατρο / Αίθουσα 3D προβολών

Στους αναδιαμορφωμένους χώρους του Μουσείου, ξεχωριστή θέση καταλαμβάνει το αμφιθέατρο /αίθουσα πολλαπλών χρήσεων που μετασχηματίστηκεσε νέας γενιάς αίθουσα 3D προβολών, χωρητικότητας160 ατόμων. Το ψηφιακό εκπαιδευτικό υλικό επεκτείνεται σε παραγωγή μικρού μήκους ταινιών για τονγεωλογικό πλούτο της χώρας με 3D τεχνολογία γιατη μέγιστη δυνατή διαδραστική εμπειρία των επισκεπτών/τριών, με τη χρήση των ειδικών γυαλιών.

 

Συλλογή ΕλληνικώνΜαρμάρων καιΔιακοσμητικώνΛίθων

Η ενότητα αναφέρεται στασημαντικότερα μάρμαρακαι διακοσμητικούς λίθουςτης Ελλάδας. Η εξόρυξη καικατεργασία μαρμάρων καιδιακοσμητικών λίθων κατέχει ξεχωριστή θέση στην ελληνική τέχνη και αρχιτεκτονική.Λίθος που «μαρμαίρει»,(δηλ. λαμπυρίζει) στο φωςτου ήλιου, ξεκίνησε ως ηπρώτη ύλη από την ευρύτερηπεριοχή των Κυκλάδων, με τα γνωστά έργα του Κυκλαδικού πολιτισμού, της 3^ηςχιλιετίας π.Χ. Τα ιδιαίτερα φυσικά και μηχανικά χαρακτηριστικά του καθιέρωσαντο μάρμαρο και γενικότερα τους διακοσμητικούς λίθουςως το κατεξοχήν υλικό γιαέργα τέχνης, από την αρχαιοελληνική αρχιτεκτονική καιγλυπτική έως τους γλύπτεςτων δύο τελευταίων αιώνων. Εκτίθενται δώδεκα πετρώματα, εκτός από αυτά πουη γεωλογική επιστήμηχαρακτηρίζει ως μάρμαρα,τα οποία επιδέχονται κοπήκαι λείανση, από διάφορεςπεριοχές της χώρας και σεειδική, γωνιακή προθήκηδύο δείγματα του περίφημουΛυχνίτη της Πάρου, όπου ο επισκέπτης μπορεί να διακρίνει τη μοναδική διαφάνειατου υλικού.

 

Ενότητα «Η Ιστορίατης Μεταλλείας καιΜεταλλουργίαςστην Ελλάδα»

Οι επισκέπτες/τριες θαμπορούν να ανακαλύψουν/ερευνήσουν την πλούσιαιστορία της μεταλλείας καιμεταλλουργίας της χώραςμας, από την αρχαιότητα έως σήμερα μέσα από τρεις οθόνες αφής, όπου θα παρέχεταιη δυνατότητα διαδραστικώνπολλαπλών επιλογών μεταξύκειμένου, φωτογραφικούυλικού και βίντεο για κάθεπεριοχή και θέμα.Στον τοίχο επάνω από τις τρεις οθόνες αφής εκτίθονται σε μικρές προθήκες χαρακτηριστικά δείγματα από τους σημαντικότερους ορυκτούςπόρους της χώρας.

Συλλογή «Η Ελλάδακαι ο Κόσμος»

Στο κέντρο της κύριαςαίθουσας χωροθετείται έναευρύχωρο τραπέζι σε μορφήανεστραμμένου πρίσματοςπου φιλοξενεί δύο θεματικέςυπο-ενότητες και περιοχήδιάδρασης.Οι θεματικές αποτελούνταιαπό ορυκτά και πετρώματατης α) υπόλοιπης Ελλάδοςκαθώς και β) διαφόρων χωρών του εξωτερικού. Ειδικότερα εκτίθονται μοναδικά και χαρακτηριστικά δείγματα από διάφορες περιοχές της χώρας με σπουδαίογεωλογικό πλούτο όπως Πεντέλη, Εύβοια, Ξάνθη,Πάρος, Νάξος, Έβρος, Κιλκίς,Λάρισα, Λέσβος, Μήλος,Θάσος κ.α., όπου διαθέτουνδείγματα που εντάσσονταιστην εθνική γεωλογικήκληρονομιά. Επίσης, στην ενότητα των χωρών του εξωτερικού εκτίθενται χαρακτηριστικά δείγματα περιοχώναπό χώρες της Αμερικής,Ασίας, Ευρώπης, Αφρικής καιΩκεανίας.