Ο ΛΟΦΟΣ ΤΟΥ ΦΙΛΟΠΑΠΠΟΥ ΜΑΣ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ

Της Σταυρούλας Κατσογιάννη*

Πριν μερικά χρόνια, είχαμε συντάξει με κάποιους συναδέλφους, την έκθεση που παραθέτω πιο κάτω, σχετικά με  τη κατάσταση της  χλωρίδας και όχι μόνο, στο λόφο του  Φιλοπάππου. Αποφάσισα να γράψω μερικά λόγια για τη σημερινή όψη του λόφου, μετά από κάποιους περιπάτους που έκανα τελευταία . Ξαναδιαβάζοντας όμως την έκθεση ανακάλυψα πόσο επίκαιρη είναι και θα θελα απλώς να κάνω κάποιες επιπλέον επισημάνσεις.  Ο λόφος πριν μερικά χρόνια αποψιλώθηκε και καταστράφηκε μεγάλο ποσοστό  θαμνώδους  βλάστησης. Το αποτέλεσμα είναι σήμερα να παρατηρούνται έντονα προβλήματα διάβρωσης από το νερό που απορρέει στα πρανή του, τα μονοπάτια του έχουν σε ένα μεγάλο ποσοστό καταστραφεί από νεροφαγώματα, τα φυτά αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα ξηρασίας. Ένα μεγάλο ποσοστό βλάστησης έχει καταστραφεί για διάφορους λόγους, τα φυτά εμφανίζουν εικόνα εγκατάλειψης,  από τις λίγες εργασίες που φαίνεται ότι γίνονται στο λόφο είναι η χορτοκοπή, μία φορά το χρόνο και αυτή γίνεται προφανώς για λόγους αποφυγής πυρκαγιάς.

O λόφος έχει έκταση 700 στρέμματα, αποτελεί σημαντικό πνεύμονα πρασίνου - δείγμα μεσογειακού τοπίου αλλά και βιότοπου που είναι δεμένος άρρηκτα με τις σημαντικές αρχαιότητες που εμπεριέχει. Ο μεγάλος δάσκαλος Δημήτρης Πικιώνης διαμόρφωσε με σεβασμό 85 στρέμματα και δεν  είναι τυχαίο, ότι το έργο αυτό κηρύχτηκε από την UNESCO ως μνημείο σύγχρονης αρχιτεκτονικής με παγκόσμια σημασία το 1996, με εξαίρεση το ναό του Αγίου Δημητρίου που είχε κηρυχθεί μνημείο από το 1958. 

Τι γίνεται όμως με τα υπόλοιπα 615 στρέμματα; Οι υποδομές που κατασκευάστηκαν στο παρελθόν έχουν καταρρεύσει, δεν λειτουργούν. Υπάρχει σχέδιο διαχείρισης για το πράσινο, ή σχέδιο αποκατάστασης των καταστροφών στο έργο του Πικιώνη;

Ο λόφος έχει μεγάλη επισκεψιμότητα από  κατοίκους  αλλά και τουρίστες. Προσωπικά δε με ενοχλεί μόνο η εικόνα του, με ανησυχεί η απαξίωση του και οι κίνδυνοι για τη βιωσιμότητά του.

Η απάντηση στα ερωτήματα δεν μπορεί να δοθεί εύκολα-   δύσκολοι καιροί, που να βρεθεί η χρηματοδότηση....  

Θα απαντήσω θέτοντας και άλλα ερωτήματα,

1.Πόσα χρήματα από το ενοίκιο που εισπράττεται από το εστιατόριο που βρίσκεται στις παρυφές του λόφου δίνονται για την διαχείρισή του;

2.Συντάχθηκε σχέδιο διαχείρισης του λόφου με στόχο να ενταχθεί σε κάποιο ευρωπαϊκό κοινοτικό πρόγραμμα χρηματοδότησης;

3. Εισπράχθηκαν ποτέ πρόστιμα από αυθαιρεσίες που έγιναν στο λόφο;

4. Ποιος θα έπρεπε να είναι ο ρόλος των ανθρώπων που εργάζονται σα φύλακες στο χώρο, σίγουρα όχι στατικός;

5.Ποιά η τύχη της λειτουργίας του αναψυκτηρίου - αναπαυτηρίου του Λουμπαρδιάρη;

Οι απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα ίσως να μη μπορούν να δοθούν το ίδιο εύκολα, ελπίζω όμως να αποτελέσουν μια μαγιά για συζήτηση που θα οδηγήσει στη λήψη αποφάσεων προς τη βελτίωση της κατάστασης στο λόφο.

*Γεωπόνος – Αρχιτέκτων τοπίου

Η παρακάτω έκθεση συντάχθηκε από ομάδα συναδέλφων το Δεκέμβριο του 2008.

Έκθεση για τη χλωρίδα στο λόφο του Φιλοπάππου

Ο λόφος του Φιλοπάππου είναι ένας χώρος επίκεντρο της αστικής ανάπτυξης της Αθήνας τα τελευταία 3 χιλιάδες έτη. Το μητρικό πέτρωμα του λόφου είναι ο ασβεστόλιθος.

Σήμερα είναι ο νοτιότερος μεγάλος χώρος πρασίνου της πόλης. Είναι σημαντικότατος βιοκλιματικά χώρος αφού αποτελεί το τέλος του συμπλέγματος Υμηττός / Πανεπιστημίου / Πάρκο Συγγρού / Ριζάρειο / Βυζαντινό Μουσείο- Ωδείο, /Εθνικός κήπος / Στήλες του Ολυμπίου Διός, Ακρόπολη, /Φιλοπάππου. Είναι η πιο σημαντική διαδρομή μεταφοράς του δροσισμού στην πόλη από το περιαστικό πράσινο και μείωσης του φαινομένου της θερμικής νησίδας, στο κέντρο της πόλης.

Η χλωρίδα του λόφου έχει καταστραφεί αρκετές φορές κατά την διάρκεια των αιώνων, ενώ τον  τελευταίο αιώνα έχουν γίνει σημαντικές προσπάθειες επαναφύτευσης  του, κυρίως με πεύκα, από διάφορες ενώσεις, οργανώσεις και συλλόγους.

Η πιο σημαντική και οργανωμένη φύτευση έγινε από τον αρχιτέκτονα Α. Πικιώνη κατά την ανάπλασή του το 1955, όπου φυτεύτηκαν ελιές, χρυσελιές, κυπαρίσσια, χαρουπιές, δάφνες, μηδικές, (κυρίως στα πρανή) πικροδάφνες, ακάνθες.

Σήμερα υπάρχουν και πολλά αυτοφυή είδη, όπως κρόκοι και ίριδες ενώ στην ορνιθοπανίδα έχουν φωλιάσει γεράκια και κουκουβάγιες.

Αυτό δεν σημαίνει ότι υπάρχει σωστή διαχείριση της πανίδας και της χλωρίδας του λόφου.

Πολλοί θάμνοι κλαδεύτηκαν έτσι ώστε να μετατραπούν σε δένδρα ενώ χιλιάδες θάμνοι κόπηκαν για λόγους καθαριότητας και «αισθητικής» κάποιων. Επίσης κάθε έτος για λόγους πυρασφάλειας γίνεται αποψίλωση του λόφου κόβοντας κάθε φυσική αναβλάστηση, και απομακρύνοντας με αυτό τον τρόπο όλη την βιομάζα.

Τα αποτελέσματα είναι μέσα σε λίγα χρόνια ορατά. Η απομάκρυνση του «υπορόφου» και η καταστροφή της φυτοκοινωνίας έχει οδηγήσει στην γρήγορη ξήρανση του ελάχιστου επιφανειακού χώματος πάνω από τον ασβεστόλιθο. Έχει μειωθεί δραματικά η οργανική ουσία που υπάρχει στο έδαφος ενώ σε πολλά σημεία η διάβρωση από την βροχή είναι τόσο μεγάλη, οπότε μπορούμε να μιλάμε για « ξέπλυμα του βράχου » ενώ εκεί που υπάρχει πιο πολύ έδαφος, τα χαντάκια φτάνουν και τα 70 εκατοστά.

Η επιβίωση των δένδρων είναι οριατική ενώ οι απώλειες στα κυπαρίσσια έχουν φτάσει στο 60 %. Σημαντικές ξηράνσεις έχουν ακόμα και οι ελιές από την έλλειψη υγρασίας. Τα τοπία σε πολλά σημεία , κυρίως στα ψηλότερα σημεία, και πίσω από το Αστεροσκοπείο, είναι σχεδόν ερημικά, με δεκάδες υπολείμματα – πρεμνά- δένδρων και η βλάστηση έχει αραιώσει επικίνδυνα.

Σε καλύτερη κατάσταση βρίσκονται οι περιοχές πάνω από το Κουκάκι, διότι έχουν γίνει λιγότερες κοπές θάμνων αν και έχουν αφαιρεθεί εκατοντάδες μηδικές από τα πρανή του περιφερειακού και υπάρχουν κίνδυνοι κατάρρευσής τους.

Υπάρχει ένδειξη χρήσης τοξικών και καταστροφής πολλών θάμνων και δένδρων- ευτυχώς κάποιοι αναβλαστάνουν- στα όρια της οδού που ενώνει τον Λουμπαρδιάρη με την Δώρα Στράτου. Πολλά διαφορετικά είδη φυτών, όπως πεύκα, κυπαρίσσια, κυπαρίσσια γλαυκά, χαρουπιές, κουμαριές, πικροδάφνες, μυρτιές, δενδρολίβανο έχουν ξεραθεί στην σειρά -όλα στην κάτω πλευρά της οδού-με όλα τα φύλλα πάνω στα κλαδιά μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα ενώ μερικά παρουσιάζουν και σκάσιμο στους κορμούς.

Ο λόφος σαν φυτοκοινωνία απαιτεί άμεση δράση ώστε να αναστραφεί η κατάσταση. Αν

Χρειάζεται άμεση εκπόνηση διαχειριστικής μελέτης όπου θα οριστούν οι όροι κλάδευσης, φύτευσης, συντήρησης, φυτοπροστασίας, ανάπλασης και προστασίας του υπάρχοντος οικοσυστήματος.

Να σταματήσει η απαράδεκτη τακτική , όπου η φύτευση και η συντήρηση του χώρου να ορίζεται από ανθρώπους ή επιστήμονες μη γεωτεχνικούς  που δεν έχουν επαρκείς γνώσεις , όπως αρχαιολόγοι.

Να υπάρξει ένα σχέδιο φυτεύσεων και αντικαταστάσεων των χιλιάδων θάμνων που έχουν κοπεί και αποκατάσταση του έργου φύτευσης του Πικιώνη.

Επαναλειτουργία και εκσυγχρονισμός συστήματος πυρόσβεσης. Οι νέοι κρουνοί είναι χρήσιμοι αλλά προφανώς είναι η υποδεέστερη λύση από το παλαιότερο σύστημα.

Η διαχείριση του λόφου πρέπει να βασίζεται στους κανόνες της γεωτεχνικής επιστήμης και όχι σε ιδεοληψίες και δοξασίες ή και προσωπικές απόψεις.      

Καπάνταης Μανώλης Δασολόγος  Μέλος επιτροπής πρασίνου ΓΕΩΤΕΕ , διευθυντής πρασίνου Δήμου Νίκαιας

Kώστας Τάτσης Γεωπόνος Μέλος επιτροπής πρασίνου ΓΕΩΤΕΕ

Μπαρμπής Νίκος  Γεωπόνος ΕΔΕ

Μέξης Λουκάς Γεωπόνος ΕΔΕ

Κατσογιάννη Σταυρούλα Γεωπόνος Μελετητής

Μπαιρακτάρη Βασιλική Γεωπόνος