Ευλογημένη Τήνος

Της Μαρίας Αρβανίτη - Σωτηροπούλου

Σημείωση ΟΙΚΟΝΙΚΗΣ : Για την Τήνο  ο Μποστ έκανε ένα σύνθετο αστεϊσμό, ονοματίζοντάς την "The Poianoun island" (Η νήσος Τίνος;) !!!! Όμως η Μαρία Αρβανίτη Σωτηροπούλου προσεγγίζει το νησί με απολύτως σοβαρή διάθεση....

Είχα να επισκεφθώ την Τήνο από παιδί, όπου με το μπαμπά μου είχαμε περάσει απέναντι από τη Σύρο, που ζούσαμε τότε. Θυμόμουν πεντακάθαρα την εκκλησία, με την εικόνα τόσο βαρυφορτωμένη κοσμήματα που δεν ξεχώριζες τι ιστορεί, με τα καντήλια να κρέμονται σαν ουρανός και ειδικά κείνο το καντήλι που απεινόνιζε το πλοίο που βούλιαζε γιατί είχε ανοίξει τρύπα στα ύφαλά του και μόλις επικαλέστηκαν τη Μεγαλόχαρη ένα τεράστιο ψάρι σφηνώθηκε για να τους ταξιδέψει με ασφάλεια.

Έκτοτε είδα ντοκυμαντέρ, άκουγα φίλους και γνωστούς να σπεύδουν για λίγες ώρες στο νησί είτε για παράκληση εκπλήρωσης κάποιας επιθυμίας, είτε για την εκπλήρωση του τάματος.  Και συνταξίδεψα δεκαπενταύγουστο σε πλοίο της γραμμής ασφυχτικά γεμάτο με ρομά , που ευλαβώνται  την Παναγιά της Τήνου περισσότερο απ’ τον καθένα.

Ανακάλυπτα τον κόσμο,  μέχρι που η οικονομική κρίση με περιόρισε ξανά στα όρια της Ελλάδας. Τα κυκλαδονήσια λίγο πολύ μοιάζουν - έλεγα - και δε βιαζόμουν να τα ξαναανακαλύψω.  Μια ομαδική εκδρομή θρησκευτικού τουρισμού με φίλους που αναβλήθηκε  με κέντρισε. Ο Ιούνης είναι η κατάλληλη εποχή για τις Κυκλάδες. Όχι ασφυκτικός τουρισμός,  ακόμη και η φύση κρατά τα χρώματα και τ’ αρώματα της Άνοιξης. Η Τήνος ορεινή, αλλά όχι άνυδρη, προικισμένη με γεωλογικό πλούτο -  που αυτοσχεδιάζει σε φυσικά γλυπτά του Αίολου και του Απόλλωνα πριν τιθασσευθεί κάτω απ’ τη σμίλη του τεχνίτη -   διαθέτει τη μαγεία της πολυμορφίας.

Η Τήνος είναι το νησί της Μεγαλόχαρης.

Ευλογημένη, πάντα δεχόταν επισκέπτες όλο το χρόνο, ντόπιους κυρίως όχι τόσο παραθεριστές, ανθρώπους που καθένας κουβαλούσε κι ένα βάσανο, ανθρώπους θωρακισμένους με πίστη. Έτσι οι ντόπιοι δεν έχουν παραμορφωθεί από τον τουρισμό όσο οι υπόλοιποι κυκλαδίτες. Παραμένουν φιλόξενοι. Τόσο στη χώρα, αλλά κυρίως στα γοητευτικά χωριά της οι άνθρωποι παρά την οικονομική κρίση σε αντιμετωπίζουν σα συνάνθρωπο και όχι σαν πηγή εσόδων. Έχοντας βιώσει τις αλλαγές των χωριών της Σαντορίνης, όπου πια οι ντόπιοι δεν καλημερίζουν τον ξένο, εντυπωσιάστηκα γιατί στα χωριά της Τήνου οι γιαγιάδες σε καλούν για μια πορτοκαλάδα και όλοι προσφέρονται να σου αποκαλύψουν τα μυστικά του τόπου τους.

Η Μεγαλόχαρη δεσπόζει στην πόλη και στη ζωή της. Αν και υπάρχει εμπορευματοποίηση του θρησκευτικού αισθήματος,  τηρούνται οι κανόνες τις ευπρέπειας και ακόμη κι αν δεν πιστεύεις, ειδικά αν επισκεφτείς το ναό σε νεκρή ώρα, νιώθεις την ευλάβεια τόσων γενεών να σε κυκλώνει και σε βαραίνει ο σεβασμός για την παντοδυναμία του ανεξήγητου στις ζωές των ανθρώπων. Το Ίδρυμα της Ευαγγελιστρίας φαίνεται ότι διαθέτει τον πλούτο που η φήμη της θαυματουργού εικόνας του εξασφάλισε τους τελευταίους αιώνες για να χρηματοδοτήσει έργα υποδομής σε όλο τη νησί.

Η «Έλλη» σημάδεψε τη συνείδηση όλης της Ελλάδας καλώντας σε επαγρύπνηση, γιατί η ειρήνη είναι πάντα ευαίσθητη και η ευημερία παροδική. Σ’ ένα νησί όπου πάντα κυριαρχούσαν οι πειρατές,  μια τέτοια πρόκληση, σε μέρα μάλιστα γιορτής, φαντάζει αυτονόητη. Για τους υπόλοιπους έλληνες αντίθετα είναι μάθημα επιβίωσης. Η Τήνος αντιστάθηκε σχεδόν μέχρι το τέλος στους Οθωμανούς, οι οποίοι όταν κατάφεραν επιτέλους να κατακτήσουν το κάστρο του Εξωμβούργου, επέτρεψαν στους γενναίους πολιορκημένους να βγουν με τα λάβαρά τους. Φυσικά μετά ισοπέδωσαν το κάστρο που σήμερα στέκει γυμνό αλλ’ αγέρωχο. Οι τηνιακοί όμως δεν κάθισαν με δεμένα χέρια σε κάθε επανάσταση από το Λάμπρο Κατσώνη μέχρι το 1821. Κι η ανεύρεση της θαυματουργού εικόνας τη στιγμή ακριβώς της αναγέννησης του ελληνικού έθνους,  ήταν θαρρείς η υπογραφή της Παναγιάς για ν’ αναθαρρήσουν οι ταλαιπωρημένοι έλληνες. Γιαυτό κι η Παναγιά της Τήνου δεν αρκείται στις ειδικές παρακλήσεις όπως πχ η Παναγιά η Τσαμπίκα προς τις άτεκνες, αλλά έχει βαθύτερο δεσμό με το υποσυνείδητο όλων των ελλήνων γεφυρώνοντας τις δυο εθνικές επετείους.

Η Τήνος είναι τόπος μαγευτικός. Όμορφοι όρμοι με κρυστάλλινα νερά και τα γειτονικά νησιά θαρρείς μιαν απλωτή τ’ αγγίζεις. Η Σύρος, η Άνδρος, η Μύκονος κι η Δήλος με τη Ρήνεια σου γνέφουν κι η Τήνος δανείζεται και δανείζει. Στα βόρεια χωριά της συναντάς τους τυπικά ανδριώτικους  φράχτες με αριστοτεχνική ξερολιθιά, όπως στη νότια Άνδρο βρίσκεις τηνιακούς περιστεριώνες. Δίπλα στη χώρα το ιερό του Ποσειδώνα και της Αμφιτρίτης θυμίζει την εποχή, που οι προσκυνητές προς το τη Δήλο, έπρεπε να σταματήσουν πρώτα εδώ για καθαρμούς. Φαίνεται ότι αυτή η γωνιά της γης έχει κάτι το ιερό, που έλκει διαχρονικά την ευσέβεια.

Οι περιστεριώνες της Τήνου είναι μεγάλοι σα σπίτια και πραγματικά κομψοτεχνήματα. Κατασκευάστηκαν για πολύ πρακτικούς λόγους (το κρέας και τις κουτσουλιές των πουλιών ήταν προσοδοφόρος απασχόληση κατά την Ενετοκρατία), αλλά κατάφεραν να εκφράσουν τη δίψα των ανθρώπων για την πτήση.  Η καλαισθησία όμως και η πάστρα σφραγίζουν την κάθε γωνιά του νησιού -    από τα λουλούδια, που φυτρώνουν σε κάθε στενό μέχρι τα δοχεία νερού και τις λεκάνες με άμμο για τ’ αδέσποτα γατιά που συναντάς στους πεντακάθαρους μαρμαροστρωμένους δρόμους, που αναδύονται μέσα από περίπλοκες υπόγειες διαδρομές κάτω απ’ τα σπίτια φρούρια που όμως όλα διαθέτουν ανοιχτόκαρδες βεράντες πνιγμένες στα λουλούδια ν’ αγναντεύουν τον ορίζοντα. Τα σπίτια όλα καλαίσθητα στολίζονται με υπερώα με μαρμαρόγλυφες ευφάνταστες παραστάσεις και στα παράθυρα και τα μπαλκόνια συχνά το μάρμαρο υποκαθιστά το μέταλλο.

Κάθε χωριό διαθέτει τουλάχιστον μια τεράστια εκκλησιά με μαρμάρινο -  αέρινο θαρρείς – καμπαναριό,  και τέμπλο σκαλισμένο με μεράκι και άπειρες μικρές  εκκλησίες στολίζουν το τοπίο με σκανταλιάρικη διάθεση. Αν και στα χωριά πολλές είναι καθολικές,  οι ρυθμοί συγχωνεύτηκαν , δε διακρίνεις τον προσανατολισμό του ιερού κι έτσι μόνο από μέσα ξεχωρίζεις το δόγμα που υπηρετούν. Άλλωστε στην Τήνο όπως και στη Σύρα τα δυο χριστιανικά δόγματα συμβιώνουν ειρηνικά εδώ και πολλούς αιώνες.

«Υδρούσα” την αποκαλούν κι έχει νερά παντού στα κυρίως ορεινά χωριά της. Παντού σε καλωσορίζουν βρύσες ναοί αγιασμένες με εικόνες και γούρνες για την πλύση, που συντρόφιαζαν τις γυναίκες. Ο Πύργος , αν και χωρίς θέα, όπως τα περισσότερα χωριά, κρατά τον αέρα πόλης περήφανης για τον εαυτό της. Η Πάνορμος καυχιέται για τους αριστοτέχνες που δόξασαν την Ελλάδα τόσο στη γλυπτική (Χαλεπάς) όσο και στη μουσική (Σκαλκώτας) αλλά έχει κατασκευάσει μνημείο και για τον ανώνυμο μαρμαροτεχνίτη, κάτι που είναι φυσικό σε ένα τόπο υπαίθριο μουσείο.

Δεκάδες μικρά χωριά το καθένα και μια ξεχωριστή νότα στην αρμονία της Τήνου. Χωριά με ονόματα που κελαηδούν Βωλάξ, Υστέρνια, Σπεράδος, Κτικάδος, Ταραμπάδος, Μουντάδος, Αρνάδος, αλλά κι Αγάπη, Καλλονή, Αετοφωλιά και Κώμη. Δεκάδες όρμοι, ευρύχωρες αγκαλιές κρυσταλλικής άμμου, βιότοποι καταφύγια εξωτικών πουλιών, περιβόλια σφιχταγκαλιασμένα στους καλαμιώνες και βουνά χαραγμένα με χερσοτόπια που κάποτε με μόχθο σύναζαν το χώμα στις πετρόχτιστες αναδομές. Κατσίκια μα και γελάδια σεργιανούν στους δρόμους τους πνιγμένους στην χρυσή ευωδία των Σπάρτων που βιάζονται να πυκνανθίσουν. Οι μωβ μολόχες υψώνουν το ανάστημα να ξεπεράσουν τα Μάραθα συναγωνίζονται και ακόμη και τ’ αγκάθια φόρεσαν τα γιορτινά τους αρνούμενα την αθανασία του θέρους.

«Οφιούσα» λοιπόν και τα φίδια ελίσσονται στην άσφαλτο τώρα που ο Ποσειδώνας τέλειωσε το θάμα του, και οι λαγοί ξεθαρρεμένοι από την προστασία της απαγόρευσης θήρας δε βιάζονται να κρυφτούν, παρατηρούν τους εποχούμενους με αναίδεια.

Νοστιμιά τα λουκάνικα, τα τυριά, οι αγκινάρες, τ’ αμυγδαλωτά κι η «Νήσος» μπύρα της. Ευλογημένος τόπος. Σε σημαδεύει και σε σφιχτοδένει. Τάμα της κάνεις για να ξαναρθείς. Και όχι απαραίτητα από ανάγκη για παράκληση.