Ο πολιτισμός των ομοιωμάτων (δικαιωμάτων)

Του Χάρη Ναξάκη*

    Το 2001 στη Γερμανία, όπως αναφέρει ο καθηγητής Μ. Σαντέλ, ο Α. Μέιβες, ένας σαραντάχρονος τεχνικός υπολογιστών, σκοτώνει, τεμαχίζει, μαγειρεύει και τρώει ένα σαραντατριάχρονο προγραμματιστή, τον Γ. Μπράντες, ο οποίος οικειοθελώς    προσφέρθηκε γι’ αυτό το γεύμα, απαντώντας σε αγγελία που ο Μέιβες είχε ανεβάσει στο διαδίκτυο. Η υπερασπιστική γραμμή του Μέιβες στο δικαστήριο ήταν ότι στις δυτικές δημοκρατίες τα ατομικά δικαιώματα είναι ιερά, ο κάθε ενήλικας έχει το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση του σώματός του, ο ίδιος ο Μπράντες προσφέρθηκε να φαγωθεί και αυτό είναι αναφαίρετο δικαίωμά του. Το δικαστήριο καταδίκασε πρωτόδικα τον  Μέιβες σε οκτώμισι  χρόνια, αλλά οι δικαστές θεωρώντας επιεική την ποινή του άσκησαν έφεση και τον καταδίκασαν σε ισόβια. Έκριναν με βάση την ηθική, το αναπαλλοτρίωτο της ανθρώπινης φύσης  και όχι με γνώμονα τα σαθρά θεμέλια  της ρητορικής περί ελευθερίας της επιλογής και των ατομικών δικαιωμάτων.

     Ποιοι είναι όμως οι ρήτορες των ανθρωπίνων δικαιωμάτων; Είναι νέας κοπής διαφωτιστές, φιλελεύθεροι (και αριστεροί), μια πεφωτισμένη κοσμοπολίτικη δεσποτεία, που θα τους ονόμαζα διαφωτιστές της αγοράς και του ατομικισμού. Αλλά δεν με ικανοποιεί ο όρος. Θα προτιμούσα να τους χαρακτήριζα υβριστές διότι πορεύονται υπέρ μοίραν, πέραν του μεριδίου που τους αναλογεί στην πεπερασμένη ζωή τους. Αδυνατούν να καταλάβουν ότι το νόημα της ζωής είναι σε φόντο μη νοήματος (Κ. Καστοριάδης) γιατί στα έσχατα υπάρχει έρεβος, ο θάνατος του υποκειμένου. Ίσως πάλι να είναι διπλά υβριστές, γιατί όπως λέει ο Φ. Μπέικον το αίσθημα, η επίγνωση της θνητότητας δημιουργεί την απληστία, το αρπακτικό υποκείμενο. Ας κάνω ότι μπορώ για το δικό μου όφελος πριν πεθάνω, έτσι κι αλλιώς θα μείνω ατιμώρητος, αφού μετά δεν υπάρχει τίποτα. Εξελικτικά, μέσα από μια μακραίωνη διαδικασία, ο homo sapiens, ο κάθε άνθρωπος απέκτησε το δικό του μοναδικό αποτύπωμα συνείδησης. Η ανθρώπινη ατομικότητα, η εξατομίκευση  είναι ήδη παρούσα στην ιστορία (ως διάλλειμα;) από την εποχή της κλασσικής Αθήνας. Οι πολίτες της ήταν άτομα σε αντίθεση με τους υπηκόους στις ασιατικές δεσποτείες (Αίγυπτος κλπ).

     Με την έλευση του διαφωτισμού, την άνοδο του καπιταλισμού και την κυριαρχία τις τελευταίες δεκαετίες της οικονομίας της αγοράς η ατομικότητα μετασχηματίζεται σε ορθολογική ιδιοτέλεια, σε κτητικό ατομισμό. Το άτομο βιώνει τον εαυτό του ως πρώτο πρόσωπο, ως υποκείμενο αλλά ταυτόχρονα ο άλλος κατοικεί μέσα στο εγώ γιατί ανήκουμε σ’ ένα εμείς (κοινότητα, οικογένεια, φίλους). Η ανάγκη του άλλου είναι ιδρυτικό στοιχείο της ανθρώπινης ταυτότητας. Όταν το κοινωνικό περιβάλλον, όπως πράττει σήμερα ο δυτικός νεωτερικός πολιτισμός, το φιλελεύθερο υπόδειγμα, ενισχύει το εγώ και καταστρέφει τον άλλο, το εμείς που έχουμε μέσα μας, την αλληλεγγύη, τη φιλία, την καλοσύνη, την γενναιοδωρία, τότε το άτομο δεν είναι άτομο αλλά ιδιοτελές υποκείμενο. Το άτομο σύμφωνα με τη ρητορική των ατομικών δικαιωμάτων, που είναι μια φιλοσοφία της ελεύθερης αγοράς (Ζ. Κ. Μισεά) και της απεριόριστης ελευθερίας του υποκειμένου είναι ανίκανο για το καλό και το αληθές, είναι αθεράπευτα ιδιοτελές, και γι’ αυτό πρέπει να αποσυρθεί στον ιδιωτικό ιερό του χώρο για να ασκήσει ελεύθερο από περιορισμούς τα ελαττώματά του παραιτούμενο εκουσίως από το δημόσιο χώρο, από τη προσπάθεια να κάνει καλύτερο τον κόσμο. Η ενάρετη ζωή θα οριστεί ιδιωτικά και σ’ αυτό τον ορισμό δεν υπάρχουν όρια, εκτός ίσως από την ανθρώπινη ιδιωφέλεια. Ότι ορίζεται σήμερα στον δυτικό κόσμο ως ανθρώπινα δικαιώματα, ατομικά δικαιώματα, είναι οι εγωιστικές επιθυμίες ενός αυτοαναφορικού ατόμου που δεν είναι άτομο, υποκείμενο αλλά ομοίωμα του εαυτού του, στο βαθμό που έχει μετατραπεί σε δολοφόνο του άλλου.

     Ας ασκήσουμε λοιπόν ελεύθερα με ρυθμιστή την αγορά και το νόμο τα άθλια ελαττώματά μας, χωρίς ηθικές αρχές γιατί αυτές περιορίζουν την ατομική ελευθερία του ορθολογικού ατομιστή. Γιατί να μην είμαι ελεύθερος να πουλήσω ή να αγοράσω από κάποιον ένα νεφρό; Γιατί η πορνεία να μην είναι ένα επάγγελμα σαν όλα τα άλλα, μια προσωπική υπηρεσία, που ο νόμος της προσφοράς και της ζήτησης καθορίζει την τιμή της; Αυτοί που υποστηρίζουν ότι έτσι εμπορευματοποιείται το ανθρώπινο σώμα είναι απλώς εχθροί των ατομικών δικαιωμάτων. Γιατί να καταδικαστεί ο ανθρωποφάγος Μέιβες  ή να μην αποκτήσω ένα παιδί πληρώνοντας μια παρένθετη μητέρα;  Γιατί να μην είναι ατομικό δικαίωμα να χλευάζουμε τη θρησκεία του άλλου; Γιατί να μην επιτρέπεται η χρήση εμβρύων για τη δημιουργία νέων καλλυντικών ή να μη χρησιμοποιήσουμε τη γενετική μηχανική για να δημιουργήσουμε μωρά με προσχεδιασμένα χαρακτηριστικά;

*Καθηγητής ΤΕΙ Ηπείρου, συγγραφέας

charisnax@yahoo.gr