Υγρότοποι Αττικής και μια καταγραφή πουλιών

Το  Νοέμβριο του 2008 η Ελληνική Ορνιθολογική  Εταιρεία ξεκίνησε  Πρόγραμμα  με σκοπό τη συστηματική καταγραφή της ορνιθοπανίδας και τη συλλογή πληθυσμιακών στοιχείων για τα πουλιά των υγροτόπων της Αττικής. Στόχος ήταν  να καλυφθούν οι 13 κυριότεροι υγρότοποι της Αττικής. Το 2011 καλύφθηκαν 10 υγρότοποι, ενώ προστέθηκε στο πρόγραμμα ένας επιπλέον υγρότοπος, ο υγρότοπος της Μπρέξιζας.

Οι υγρότοποι στην Αττική είναι από τους πλέον σημαντικούς βιότοπους για τα πουλιά της περιοχής και όχι μόνο, καθώς χρησιμοποιούνται είτε ως τόποι αναπαραγωγής, είτε ως τόποι διαχείμασης ή απλά ως στάσεις ανεφοδιασμού κατά τη διάρκεια της μετανάστευσης. Η σημασία τους αντανακλάται και στη μεγάλη ποικιλότητα των πουλιών καθώς και άλλων ειδών πανίδας και χλωρίδας που απαντώνται σε αυτούς. Η παρουσία και η αφθονία των πουλιών σχετίζεται με την κατάσταση των υγροτόπων που αντιμετωπίζουν συνεχείς απειλές και πιέσεις, κυριότερα από την αστικοποίηση της περιβάλλουσας περιοχής τους και τις  ανθρώπινες δραστηριότητες.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        

Το Πρόγραμμα

Κάθε χρόνο πραγματοποιούνται στον κάθε υγρότοπο 6 επισκέψεις από μέλη και εθελοντές της Ορνιθολογικής. Στο σύνολο των καταγραφών που πραγματοποιήθηκαν το 2011 καταγράφηκαν πάνω από 32.500 πουλιά από 157 είδη. Από τα είδη που παρατηρήθηκαν 43 περιλαμβάνονται στο Παράρτημα Ι της Οδηγίας για τα Πουλιά, ενώ 27 είδη έχουν χαρακτηριστεί στο Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας (2009) ως Σχεδόν Απειλούμενα, Τρωτά ή Κινδυνεύοντα[1].

Ένα παράδειγμα είδους που κινδυνεύει, είναι ο Μαυροκέφαλος γλάρος Larus melanocephalus ο οποίος απαντάται σε μεγάλους αριθμούς στον Υγρότοπο Βουρκαρίου. Ο Μαυροκέφαλος γλάρος είναι επιδημητικό είδος στην Ελλάδα. Πολυάριθμος μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ’80, υπέστη μεγάλη πληθυσμιακή μείωση που φτάνει το 52% κατά την τελευταία δεκαετία. Η κύριες απειλές του είδους είναι η ενόχληση από αναψυχή ή εκτέλεση έργων στις αποικίες αναπαραγωγής, υποβάθμιση, διάβρωση, αλλοίωση ακτών και νησίδων με συνέπεια τη μείωση κατάλληλου βιότοπου φωλιάσματος, ξηρασία, που μειώνει το βαθμό απομόνωσης των νησίδων, θήρευση νεοσσών, τυχαία γεγονότα όπως αντίξοες καιρικές συνθήκες που επιδρούν στις αποικίες.

Βάσει των στοιχείων που συλλέχθηκαν προκύπτει ότι οι υγρότοποι της Αττικής φιλοξενούν σημαντικό αριθμό πουλιών και αποτελούν καταφύγιο για τα πουλιά που παραμένουν στην περιοχή όλο το χρόνο, μεταναστευτικό σταθμό και τόπο αναπαραγωγής διαφόρων ειδών. Παρατηρήθηκε ότι οι υγρότοποι της Ανατολικής Αττικής χρησιμοποιούνται από τα μεταναστευτικά πουλιά ως σταθμοί ξεκούρασης και τροφοληψίας. Ακόμα και οι μικρότεροι σε έκταση υγρότοποι φιλοξενούν μεταναστευτικά παρυδάτια και καλοβατικά πουλιά. Για τη διαχείμαση χρησιμοποιούνται οι μεγαλύτεροι σε μέγεθος υγρότοποι, με τις λιμνοθάλασσες να φιλοξενούν το μεγαλύτερο αριθμό παρυδάτιων-καλοβατικών και τη λίμνη Κουμουνδούρου τους μεγαλύτερους αριθμούς υδροβίων.

Αξιοσημείωτο γεγονός για το 2011 αποτελεί η περίπτωση του υγροτόπου του Λουτρού ο οποίος αναδεικνύει την αξία των εποχιακά πλημμυριζόμενων υγροτόπων, καθώς ο κατακλυσμός της περιοχής του υγροτόπου με νερό το 2011 όχι μόνο τον κατέστησε μεταναστευτικό σταθμό για τα πουλιά, αλλά χρησιμοποιήθηκε και ως χώρος φωλιάσματος για έναν πλήθος παρυδάτιων και υδρόβιων πουλιών.

Ένα δεύτερο σημείο στο οποίο διαφέρει το 2011 σε σχέση με τις προηγούμενες χρονιές του προγράμματος είναι η αξιοποίηση στοιχείων που συνέλλεξαν οι εθελοντές του προγράμματος σε επισκέψεις εκτός των προγραμματισμένων. Αν και δε συνεκτιμήθηκαν για την εξαγωγή των αποτελεσμάτων η ανάλυσή τους είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον, μιας και οδήγησε στη σημαντική αύξηση των ειδών που έχουν παρατηρηθεί στον κάθε υγρότοπο, ενώ 10 νέα είδη προστέθηκαν στον κατάλογο των ειδών που έχουν παρατηρηθεί καθ’ όλη τη διάρκεια του προγράμματος στους υγροτόπους. Οι προγραμματισμένες συστηματικές επισκέψεις επιτρέπουν τη στατιστική επεξεργασία και παρουσίαση των στοιχείων και σύγκρισή τους σε βάθος χρόνου, ενώ οι περιστασιακές επισκέψεις παρουσιάζουν την ακόμα μεγαλύτερη ποικιλία ειδών πουλιών, που απαντώνται στους υγροτόπους.

Στο πρόγραμμα χρησιμοποιούνται με επιτυχία ηλεκτρονικά πρωτόκολλα, που σε συνδυασμό με τη δημιουργία βάσης δεδομένων, αποτελούν ένα χρηστικό εργαλείο με δυνατότητες άμεσης ανάλυσης και επεξεργασίας των δεδομένων που συλλέγονται.

Η εθελοντική συμμετοχή παρατηρητών πουλιών  οι οποίοι αφιέρωσαν χρόνο και κόπο για τη συμμετοχή στο πρόγραμμα, απέδειξε για άλλη μια φορά ότι ο καθένας μπορεί να βοηθήσει ουσιαστικά στη συλλογή πολύτιμων επιστημονικών στοιχείων και να συμβάλει στην καλύτερη κατανόηση και προστασία της φύσης.

Το πρόγραμμα πρόκειται να συνεχιστεί και τα επόμενα χρόνια, με στόχο να καλυφθούν όλες οι περιοχές και να συλλεχθούν όσο το δυνατόν περισσότερα στοιχεία για τις τάσεις των ειδών στους υγροτόπους του λεκανοπεδίου της Αττικής.

Μπορείτε να βρείτε ολόκληρη την Αναφορά 2011 εδώ.

H φωτογραφία (Λίμνη Κουμουνδούρου, Βαλτόπαπια) είναι του Λ. Σταύρακα

---

[1]Για την ανάπτυξη του Κόκκινου Βιβλίου των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας χρησιμοποιήθηκε η τελευταία έκδοση των κριτηρίων του IUCN (International Union for Conservation of Nature) όπως έχουν προσαρμοστεί για εθνικό επίπεδο. Κάθε είδος αξιολογήθηκε ως προς το αν πληροί κάποιο από τα κριτήρια και όχι προς το αν τα κριτήρια συνολικά έχουν νόημα για την κατάσταση του ή αν σχετίζεται με ένα ή περισσότερο από αυτά. Συνολικά, αναγνωρίζονται 10 κατηγορίες.

Οι κατηγορίες που αναφέραμε ορίζονται ως εξής:

Κινδυνεύοντα: είδη που αντιμετωπίζουν πολύ υψηλό κίνδυνο εξαφάνισης στο φυσικό τους περιβάλλον στο άμεσο μέλλον

Τρωτά: είδη που αντιμετωπίζουν υψηλό κίνδυνο εξαφάνισης στο μεσοπρόθεσμο μέλλον

Σχεδόν απειλούμενα: είδη που δεν ανήκουν σε μία από τις δύο προηγούμενες κατηγορίες κινδύνου, είναι ωστόσο κοντά στο να πληρούν τα σχετικά κριτήρια και άρα είναι πιθανό να ενταχθούν σε αυτές στο άμεσο μέλλον.