Δημήτρης Μπούσμπουρας : Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή λέει «Ναι» στο fast track

 

 

Μια πολύ ενδιαφέρουσα απάντηση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο WWF αποκαλύπτει τον τρόπο με τον οποίο βλέπουν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή την κατάσταση στην Ελλάδα.

Ο γενικός διευθυντής της διεθνούς οργάνωσης WWF με  συνυπογραφή του υπεύθυνου για την Ευρώπη και του Έλληνα διευθυντή,  έστειλε τον Ιανουάριο του 2012  επιστολή στον Μπαρόζο και παρόμοιες στην Λαγκάρντ και σε άλλους διεθνής παράγοντες,  όπου εξέφραζε τις ενστάσεις για το πρόγραμμα οικονομικής προσαρμογής που εποπτεύεται από την Τρόικα (ΔΝΤ, Ε.Ε. και Ευρ. Κεντρ. Τράπεζα).

Η επιστολή αφού εκθειάζει της προσπάθειες που έγιναν για την περιβαλλοντική πολιτική στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια παραπέμποντας προφανώς στις θεσμικές πρωτοβουλίες της Μπιρμπίλη για την διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος όπως ο νόμος για την βιοποικιλότητα  και την σύγκλιση με την περιβαλλοντική νομοθεσία της ΕΕ, επισημαίνει τους κινδύνους για το φυσικό περιβάλλον λόγω του μνημονίου. Σε μια ασυνήθιστη γι αυτή την οργάνωση κίνηση,  διατυπώνεται ευθέως η  άποψη ότι το πρόγραμμα είναι υπεύθυνο για την επέκταση της περιβαλλοντικής κρίσης:

«… Καθώς οι σχετικές με το πρόγραμμα προσαρμογής πιέσεις στο περιβάλλον συσσωρεύονται, εξελίσσεται στην Ελλάδα μια αδήλωτη αλλά απολύτως πραγματική περιβαλλοντική κρίση, πίσω από τους τίτλους της οικονομικής και της κοινωνικής κρίσης. Δυστυχώς, αυτή η περιβαλλοντική κρίση επιτείνεται σοβαρά από τις πολιτικές που έχουν υιοθετηθεί για την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης.»

Ως βασικότερα ζητήματα το WWF έθεσε αναλυτικά αυτά που έχουν ανέδειξαν  οι Ελληνικές Περιβαλλοντικές Οργανώσεις:

 Εξαφάνιση του Πράσινου Ταμείου και απορρόφησή του από τον κεντρικό προϋπολογισμό

 Κούρεμα των διαδικασιών περιβαλλοντικής αδειοδότησης

 Έμφαση σε περιβαλλοντικά αμφίβολες μεγάλες επενδύσεις

 Εκ των υστέρων νομιμοποίηση αυθαιρέτων σε προστατευόμενες περιοχές

 Βεβιασμένη και ανεξέλεγκτη πώληση δημόσιας γης

 Μείωση της περιβαλλοντικής στελέχωσης των δημόσιων υπηρεσιών

 Αποδόμηση των θεσμών περιβαλλοντικής διακυβέρνησης

 

Το βασικό που ζητάει η επιστολή είναι ο σεβασμός στους περιβαλλοντικούς κανόνες της Ε.Ε. Αυτό είναι μια βασική απαίτηση του περιβαλλοντικού χώρου καθώς οι «αγορές» και τα ντόπια λαμόγια ζητούν την κατάργηση όλων των περιβαλλοντικών κανόνων. Με πρόσχημα την καταπολέμηση της γραφειοκρατίας αναφέρονται εσκεμμένα στο «πολύπλοκο» και χρονοβόρο της περιβαλλοντικής αδειοδότησης ζητώντας πλήρη κατάργηση της διαδικασίας. Μέσα σε σωστά ζητήματα που τίθενται για την καταπολέμηση της γραφειοκρατίας,  κρύβεται η βασική προσπάθεια φτηνού ξεπουλήματος γης και επιχειρήσεων και η ανάπτυξη έργων και δραστηριοτήτων χωρίς κανόνες χωροθέτησης σε προστατευόμενες περιοχές, NATURA κλπ. 

 

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η περιβαλλοντική νομοθεσία της Ε.Ε. είναι μακράν η θετικότερη παγκοσμίως για το φυσικό περιβάλλον. Τι γίνεται όμως όταν έρχεται η ώρα του ΔΝΤ;

Τι θα κάνει η «πράσινη» Γερμανία και η Ε.Ε. που με εντελώς περίεργο τρόπο βάλανε το ΔΝΤ στην αυλή τους;

Η απάντηση είναι σαφής: Η πρωτοκαθεδρία της σταθερότητας του ευρώ και της ελεύθερης κίνησης των κεφαλαίων, όπως διατυπώνεται στην συνθήκη του Μαάστριχτ και σε άλλα βασικά κείμενα της Ε.Ε., επιβεβαιώνονται ως κυρίαρχες αρχές έναντι των πολιτικών για το περιβάλλον και της κοινωνικής αλληλεγγύης που θεωρητικά αποτελούν επίσης σημαντικούς πυλώνες της Ε.Ε.

Και αυτό έρχεται από την απάντηση του Σλοβένου Επίτροπου περιβάλλοντος Janez Potočnik και του πολύ περισσότερου γνωστού μας επίτροπου για τα οικονομικά και το Ευρώ Olli Rehn. Η απάντηση, που το WWF δεν δημοσιοποίησε στην Ελλάδα, είναι διατυπωμένη με τον γνωστό κομψό τρόπο των ευρωπαίων αξιωματούχων που προσπαθούν να κάνουν διάκριση των αρμοδιοτήτων εθνικών και κοινοτικών αρχών, σύμφωνα με την αρχή της επικουρικότητας, της λήψης δηλαδή των αποφάσεων από τα κράτη μέλη. Έτσι νίπτουν τας χείρας τους. Για την διαδικασία ταχείας αδειοδότησης (fast track) οι επίτροποι αναφέρουν ότι «εμπειρία από την διαδικασία της απλοποίησης και επιτάχυνσης της αδειοδότησης σε άλλα κράτη μέλη δείχνει ότι αυτή δεν είναι ασύμβατη με τον περιβαλλοντικό έλεγχο» και δηλώνουν ικανοποιημένοι από το πρόσφατο θεσμικό πλαίσιο στην Ελλάδα.

Ποια είναι η πραγματική κατάσταση;

Σύμφωνα με το μνημόνιο “Υιοθετείται νομοθεσία για την απλοποίηση και την σύντμηση των διαδικασιών για την ολοκλήρωση των μελετών περιβαλλοντικών επιπτώσεων και για την έγκριση περιβαλλοντικών όρων με στόχο τον περιορισμό του αριθμού των έργων που υπόκεινται σε περιβαλλοντική αδειοδότηση αλλά και του χρόνου για τις διαδικασίες έγκρισης στα επίπεδα του μέσου όρου της Ε.Ε. Η επιτάχυνση της περιβαλλοντικής αδειοδότησης διασφαλίζεται από την υποχρέωση της εκδίδουσας αρχής να προχωρήσει στην διαδικασία έγκρισης μετά από ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα.»

Όντως, στην Ελλάδα υπήρχε μια κατάσταση όπου διυλίζαμε τον κώνωπα και καταπίναμε την κάμηλο. Πολλές Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) δεν πρόσθεταν καμία πληροφορία και δεν εισηγούταν οποιαδήποτε τροποποίηση για το έργο που εξέταζαν. Ήταν στις περισσότερες περιπτώσεις μια παράθεση σοφιστιών για να δικαιολογηθεί η θέση του εργοδότη που ανέθετε την ΜΠΕ. Περιλάμβαναν πολλές ανούσιες σελίδες, με επανάληψη γνωστών πραγμάτων που είχαν παραχθεί με αντιγραφή - επικόλληση. Η διαδικασία έως την έκδοση Περιβαλλοντικών Όρων (περιβαλλοντική άδεια με κανόνες για την υλοποίηση του έργου) διαρκούσε ένα τουλάχιστον χρόνο και το σύστημα ήταν ανοικτό σε εκβιασμούς και μίζες. Για τον λόγο αυτό θεωρούμε θετική την αντικατάσταση των ΜΠΕ με τις Πρότυπες Περιβαλλοντικές Δεσμεύσεις (ΠΠΔ) ανά τύπο έργου, για μικρής εμβέλειας παρεμβάσεις. Οι ΠΠΔ προσδιορίζουν τους κανόνες για την ανάπτυξης μιας δραστηριότητας χωρίς να χρειάζεται ειδική μελέτη αφού αρκεί να εφαρμοστούν μερικές βασικές αρχές. Ενώ όμως το fast track προχωράει για τα μεγάλα έργα οι ΠΠΔ για τα μικρά δεν έχουν ακόμη συνταχθεί.

Μέσα στο κλίμα της οικονομικής κρίσης, αυτό που επιχειρείται είναι κυρίως η επιτάχυνση των διαδικασιών για την διευκόλυνση μεγάλων έργων με πολύ σοβαρές επιπτώσεις. Η αρχή της προληπτικής αποφυγής αίρεται και στην πράξη επιχειρείται μια συνοπτική αξιολόγηση των επιπτώσεων για τους τύπους, χωρίς πραγματικό νόημα. Η ΜΠΕ διαπραγματεύεται περισσότερο το νομικό πλαίσιο και λιγότερο τα ζητήματα ουσίας και δεν προβαίνει σε ουσιαστική εξέταση εναλλακτικών λύσεων. Οι υπηρεσίες που είναι αρμόδιες για την εξέταση των ΜΠΕ και την έκδοση των Περιβαλλοντικών Όρων είναι υποστελεχομένες ή χαμηλού  επιπέδου και δεν μπορούν ή δεν προλαβαίνουν να κρίνουν ουσιαστικά. Έτσι οι πολιτικοί προϊστάμενοι δίνουν τον τόνο.

Αυτά που αποτελούν την ιδιαιτερότητα και την βάση για μια βιώσιμη οικονομία στην Ελλάδα, η μεγάλη βιοποικιλότητα, η φυσικότητα και η ποικιλία του τοπίου, θεωρούνται σήμερα μόνο ως υπόβαθρο για την χωρίς περιορισμούς ανάπτυξη επενδύσεων. Οι περιοχές NATURA, κατά μεγάλο ποσοστό δημόσιες εκτάσεις, είναι πιο εύκολα διαθέσιμες για επενδύσεις. Αν και οι επενδύσεις μπορούν να χωροθετηθούν και σε άλλους χώρους οι ζώνες αυτές είναι προτιμότερες καθώς είναι παρθένες, η τιμή της γης πολύ μικρή ή δωρεάν και επιπλέον δεν υπάρχουν αντιθέσεις και συγκρούσεις συμφερόντων εκτός από τους κατοίκους των διπλανών χωριών και τις παραδοσιακές τους δραστηριότητες. Το πρόγραμμα Ήλιος που προβλέπει εγκατάσταση ηλιακών συλλεκτών σε εκτάσεις ακόμη και 5 τετρ. χλμ., οι Αιολικοί Σταθμοί Παραγωγής Ηλεκτρικής Ενέργειας σε κάθε απρόσιτη κορυφή, η ανάπτυξη δόμησης και μεγάλων τουριστικών εγκαταστάσεων σε προστατευόμενες περιοχές κλπ μπορούν να πάρουν άδεια πολύ πιο εύκολα, στο όνομα της καταπολέμησης της γραφειοκρατίας. Την ίδια στιγμή, στις ίδιες περιοχές, η άδεια για έναν στάβλο απαιτεί πολύ χρόνο και χρήμα από τον κτηνοτρόφο και δεν υπάρχει κανένας μηχανισμός διευκόλυνσης της επένδυσής του. Όσο για τις διαδικασίες θεσμοθέτησης των προστατευόμενων περιοχών, που θα έβαζαν τους κανόνες και το χωροταξικό πλαίσιο για την ρύθμιση των χρήσεων γης, παραμένουν βαλτωμένες εδώ και 25 χρόνια.

Ποιοι και πως μπορούν να αντιδράσουν τελικά;

Αυτό εξαρτάται από το κίνητρο και τους στόχους κάθε παράγοντα.

Οι περιβαλλοντικές οργανώσεις βρίσκονται σε δίλημμα και δεν έχουν ενιαία θέση. Η Greenpeace πχ υποστηρίζει την πάση θυσία εφαρμογή οποιασδήποτε μορφής ενέργειας δεν είναι λιγνίτης ή πετρέλαιο. Υποστηρίζει δηλαδή και τα βιομηχανικά αιολικά και ηλιακά και τα υδροηλεκτρικά έργα. Καθώς έχει ιδεολογικοποιήσει το ζήτημα των ΑΠΕ, με την συμβολή του ΣΚΑΙ και των περισσότερων μέσων ενημέρωσης δέχεται, στο όνομα του περιβάλλοντος, την βιομηχανοποίηση των τελευταίων φυσικών περιοχών με δρόμους και υποδομές.

Είναι διαφορετικά τα πράγματα με τις περιβαλλοντικές θεματικές οργανώσεις που ξεκινούν από μια ιδιαίτερη ευαισθησία. Αυτό για το οποίο κατηγορούνται όταν έρχονται σε επαφή με τα τοπικά κινήματα είναι ότι ακολουθούν πολύ συμβατική γραμμή. Αυτό σε ένα βαθμό αντανακλά την εστίαση σε συγκεκριμένους στόχους και στην επιλογή της πάσει θυσίας διατήρησης της φύσης συνεργαζόμενοι με όλους τους θεσμούς. Αυτή η στάση προέρχεται από την γνώση ότι ορισμένες αλλαγές είναι μη αντιστρεπτές πχ ένας δρόμος που διανοίγεται θα μείνει ες αεί και από την γνώση ότι όταν κάτι εξαφανιστεί δεν επανέρχεται καθόλου εύκολα πχ η εξαφάνιση του γυπαετού από την ηπειρωτική Ελλάδα δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί παρά με πολύ μεγάλη προσπάθεια και ειδικά προγράμματα που απαιτούν χρόνο, χρήμα και πολύ εργασία. Έτσι οι περιβαλλοντικές οργανώσεις υπερασπίζουν και προωθούν το θεσμικό πλαίσιο διατήρησης του φυσικού περιβάλλοντος. Οι λογικές όμως του fast track δημιουργούν μια κρίση καθώς η πίστη στους μηχανισμούς κλονίζεται.

Οι τοπικοί φορείς χωρίς κάποια συνολική εικόνα αντιδρούν με την λογική: «όχι στην αυλή μου και ας γίνει κάπου αλλού». Αυτή η πρωτογενής αντίδραση όμως, που ξεκινάει από μια ευαισθησία για το τοπίο και την φύση και την προάσπιση του άμεσου περιβάλλοντος του τόπου που ζουν, έχει την δυνατότητα να εξελιχθεί σε κίνημα μιας συνολικής άποψης αντιστρέφοντας το παλιό σύνθημα της πολιτικής οικολογίας σε «δράσε 4 τοπικά, σκέψου συνολικά». Ίσως μάλιστα αυτό να είναι πιο υγιές καθώς ξεκινάει από πραγματικά γεγονότα και σχέσεις και μετά διαμορφώνεται μια συνολική άποψη.

 

Οι πολίτες έχουν θεωρητικά την δυνατότητα να παρέμβουν στην διαδικασία δημοσιοποίησης των ΜΠΕ. Αυτό όμως απαιτεί χρόνο και γνώσεις. Στην περίπτωση του fast track χρόνος δεν υπάρχει. Η δημοσιοποίηση και η έκφραση γνώμης σε κείμενα εκατοντάδων σελίδων και δεκάδων χαρτών ολοκληρώνεται σε μια - δύο εβδομάδες. Η συμβολή των περιβαλλοντικών οργανώσεων είναι καθοριστική καθώς έχουν το ενδιαφέρον, την ευαισθησία και συχνά την γνώση και μπορούν να κρίνουν και να παρέμβουν τεκμηριωμένα. Όπου συναντήθηκαν με τον κόσμο και βρήκαν κοινό λόγο δημιουργήθηκαν σοβαρές πρωτοβουλίες. Καθώς σήμερα οι εθνικές και περιφερειακές περιβαλλοντικές οργανώσεις αντιμετωπίζουν προβλήματα με την μειωμένη συμμετοχή των πολιτών και τα περιορισμένα οικονομικά, δεν μπορούν να στηρίξουν την αντίθεση στην επέλαση των μεγάλων έργων, ούτε στις περιοχές του δικτύου NATURA. Οι προσφυγές στο ΣτΕ κοστίζουν τουλάχιστον 2.500€ και η λύση της καταγγελίας στην Ε.Ε. φαίνεται να είναι πλέον ατελέσφορη. Όπου όμως υπάρχει μαζική αντίδραση τα καταστροφικά σχέδια μπορούν να ανατραπούν στην πράξη. Αυτό δεν είναι εύκολο στην περιφέρεια όπου οι διαθέσιμοι να αγωνιστούν πολίτες είναι μετρημένοι. Η λύση είναι να υπάρχει συντονισμός και ο καθένας κοιτάζει και πέρα από το χωριό του.

Επιβάλλεται σήμερα η συνάντηση όλων των ευαισθησιών και η συνεργασία. Μπορεί να είναι δύσκολο μέσα στην κρίση και στην λογική «ο σώζων εαυτόν σωθήτω». Ο αγώνας όμως για την διατήρηση της φύσης και του τοπίου όπως και η διατήρηση και καλλιέργεια του πολιτισμού μας και η παραγωγική ανασυγκρότηση σε λογική βιώσιμης ανάπτυξης, είναι σήμερα απαραίτητα για την διατήρηση της ταυτότητας και ιδιαιτερότητάς μας. Ο άλλος δρόμος είναι η αποδοχή των λογικών του fast track και η μετανάστευση σε άλλους τόπους …