Περιβάλλον και φτώχεια: Ηθική ευθύνη από τη σκοπιά ενός γιατρού

Της Μαρίας Αρβανίτη-Σωτηροπούλου, ιατρού

          Λένε ότι “ο γιατρός βλέπει τον άνθρωπο στην αδυναμία του, ο παπάς στο φόβο του και ο δικηγόρος στην ατιμία του”.  Και τα τρία αυτά δεινά συνυπάρχουν στη φτώχεια. Η φτώχεια είναι η αιτία υποσιτισμού, επιδημιών και απώλειας της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Προκαλεί κύματα προσφύγων που αναζητούν ευκαιρίες επιβίωσης σε νέους τόπους. Μερικές φορές δεν γίνονται αποδεκτοί στη νέα τους πατρίδα, κάποτε πεθαίνουν καθ' οδόν προς τη γη των ονείρων τους, μερικές φορές γίνονται θύματα του ρατσισμού που γιγαντώνεται στον αναπτυγμένο κόσμο, σαν αποτέλεσμα της αυξανόμενης ανεργίας.

          Η Γη είναι το κοινό μας σπίτι και πια δε μπορούμε να ισχυριζόμαστε ότι τα προβλήματα του Τρίτου κόσμου δεν είναι και δικά μας προβλήματα. Τα ατύχηματα στο Τσερνόμπιλ και τη Φουκουσιμα απέδειξαν σε όλους ότι δεν υπάρχουν σύνορα στην μόλυνση. Γνωρίζουμε πια ότι κανείς δεν είναι ασφαλής σε μια Γη  με βρώμικους ποταμούς, νεκρές θάλασσες, κάτω από έναν ουρανό με μολυσμένα σύννεφα. Μοιραζόμαστε την ίδια Γη, που είναι το κοινό σπίτι για όλους, καθώς φυτά, ζώα και άνθρωποι είμαστε τμήματα  της ίδιας δημιουργίας.

          Ασχέτως με την τεχνολογική πρόοδο, όσο έστω και ένας άνθρωπος πεθαίνει από πείνα ή από εύκολα θεραπευόμενη ασθένεια, δε μπορούμε να θεωρούμε ότι ζούμε σε πολιτισμένη εποχή. Το παράδοξο είναι ότι αν και ο συνολικός ανθρώπινος πλούτος μεγαλώνει, το κενό ανάμεσα σε πλούσιους και φτωχούς επιμημύνεται περισσότερο. Η οικονομική κρίση σαρώνει πια και απειλεί όλο το Δυτικό κόσμο. Ο πόλεμος και η καταστροφή του περιβάλλοντος δημιουργούν φτώχεια και η φτώχεια είναι αιτία πολέμων και καταστροφής του περιβάλλοντος, σε ένα αμφίδρομο φαινόμενο.

          Θυμόμαστε όλοι στην Ινδονησία ότι οι πυρκαγιές και η οικονομική κρίση προκάλεσαν αστάθεια που έφθασε στα όρια εμφύλιου πολέμου. Επίσης είδαμε ότι δυο πολύ φτωχές χώρες, η Ινδία και το Πακιστάν, κατασκεύασαν πυρηνικά όπλα την ώρα που χιλιάδες πολίτες τους πεθαίνουν από την πείνα, τις αρρώστιες, τις πλημμύρες ή τον καύσωνα. Κάποιοι είπαν ότι οι πυρηνικές δοκιμές στο Πακιστάν ίσως προκάλεσαν τον καταστροφικό σεισμό στο Αφγανιστάν, που προκάλεσε χιλιάδες θύματα. Μας φαίνεται παράλογο να επευφημούνται σε αρκετές χώρες οι ηγέτες επειδή κατασκευάζουν πυρηνικά όπλα αντί για ψωμί, αλλά το φαινόμενο διευρύνεται. Από την άλλη δε μπορεί να υπάρχουν δυο μέτρα και δυο σταθμά.

          Κανείς δεν πρότεινε κυρώσεις κατά της Γαλλίας, που συνέχιζε τις πυρηνικές δοκιμές ή για τις ΗΠΑ που ξεκίνησαν τις πιο κρίσιμες πυρηνικές δοκιμές,
αν και είχαν υπογράψει τις συμφωνίες απαγόρευσης, ενώ το Ιράκ υπέφερε επί χρόνια με πολλά θύματα κυρίως παιδιά, από το εμπάργκο σε τρόφιμα και φάρμακα, πολύ πριν οι ΗΠΑ με πρόσχημα τα πυρηνικά, εξαπολύσει την καταστροφική δεύτερη επίθεση. Σήμερα στη βασανισμένη Μέση Ανατολή, όπου η φτώχεια και ο πόλεμος ενδημούν, με πρόσχημα πάλι τα απαγορευμένα (αλλά ευρέως χρησιμοποιούμενα από όλου όπλα) μια νέα επίθεση εξαγγέλεται κατά της Συρίας, που ήδη σπαράσσεται στη δίνη του εμφυλίου.

Είναι άδικο οι πλούσιες χώρες να υπαγορεύουν εντολές στις φτωχές για την προστασία του περιβάλλοντος (πχ τα δάση του Αμαζονίου) όταν είναι εξ' ολοκλήρου υπεύθυνες για το φαινόμενο του θερμοκηπίου, τη δημιουργία της Τρύπας του Όζοντος και την κλιματική αλλαγή που δημιουργήθηκε από τα δικά τους εργοστάσια, αυτοκίνητα, αιρκοντίσιον, και όλα τα καταναλωτικά αγαθά που θεωρούνται φυσιολογικά στα μάτια όλων των δυτικών, αλλά αδιανόητα στα μάτια των πεινασμένων κατοίκων του Τρίτου κόσμου.

Δεν ξεχνώ το Διεθνές Συνέδριο της IPPNW στις ΗΠΑ το 1995.  Έγινε σε ένα ωραίο Κολλέγιο στο Worcester MA. Έξω είχε ευχάριστη θερμοκρασία, αλλά σε όλα τα κτίρια το αιρκοντίσιον δούλευε στο φουλ και χρειαζόταν να φοράμε σακάκι και κάλτσες μέσα στις αίθουσες, ενώ τα φώτα έμεναν αναμμένα διαρκών μέρα νύχτα ακόμη και στους εξωτερικούς διαδρόμους των κτιρίων. Επειδή ήταν καλοκαιρινή περίοδος στο χώρο υπήρχαν κάποια αγόρια που εκπειδευόντουσαν σε διάφορα σπορ. Στο σελφ σέρβις εστιατόριο μπορούσες να τα δεις  να βάζουν στο δίσκο τους 10 διαφορετικά είδη χυμών να τα δοκιμάζουν και να τα πετάνε. Αυτή είναι η φυσιολογική συμπεριφορά για ένα τμήμα των αμερικανών και τα παιδιά εκπαιδεύονται να πετούν τροφή, η οποία θα μπορούσε να καλύψει τις ανάγκες άλλων ανθρώπων, τη στιγμή που και στις ΗΠΑ οι φτωχοί δεν είναι μια μικρή μειοψηφία. Το απελπιστικό είναι ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δίνουν λεφτά σε φιλανθρωπικούς μαραθώνιους για να καλμάρουν τη συνειδησή τους, αλλά δεν είναι καθόλου πρόθυμοι να θυσιάσουν την παραμικρή τους άνεση και ν' αλλάξουν τον τρόπο ζωής τους για ένα δικαιότερο κόσμο και ένα καλύτερο περιβάλλον για όλους μας.

Δε μπορούμε να προστατεύσουμε το περιβάλλον αν δεν διασφαλίσουμε ένα ελάχιστο όριο επιβίωσης για τους φτωχούς ανθρώπους.

          Δεν έχουμε το δικαίωμα να ζητάμε από φτωχούς ανθρώπους να κρατούν τη γειτονιά ευπρεπισμένη. Αν δεν έχουν καθαρό νερό και τουαλέττες στα σπίτια τους, δε μπορούμε να ζητάμε να τηρούν τις αναγκαίες συνθήκες υγιεινής.  Αν δε μπορούν να ζεσταθούν το χειμώνα σίγουρα θα κάψουν το πλησιέστερο δένδρο. Δε μπορούμε να ζητάμε από ένα βοσκό στα ψηλά βουνά, το βαρύ χειμώνα που απομονώνεται και δε βρίσκει ζωοτροφές να μη κόβει τα κλαδιά από το προστατευόμενο δάσος για να ταίσει τα ζώα του. Δε μπορούμε να ζητάμε από τον άνεργο να μη κάψει ότι βρει (την ώρα που οι τιμές του πετρελαίου είναι απαγορευτικά υψηλές) ή στους όλο και λιγότερους κατόχους ΙΧ να συντηρούν σωστά τα οχήματά τους για να μειωθούν οι ρύποι των πόλεων. Δε μπορείς να εγκαλείς τους Εσκιμώους, επειδή σκοτώνουν αρκούδες για την τροφή και το δέρμα τους, ούτε τους χωρικούς στο Χρυσό Τρίγωνο γιατί καίνε δάση για να καλλιεργήσουν ναρκωτικά, όπως η Δύση τους εκπαίδευσε να κάνουν. Δεν είναι παράλογο το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος στη Βουλγαρία, που βγήκε ΥΠΕΡ των πυρηνικών εργοστασίων μετά τη Φουκούσιμα 2013. Απέναντι στην παρατεταμένη οικονομική κρίση οι πολίτες -με την κατάλληλη προπαγάνδα- προτίμησαν τον μακρινό κίνδυνο του πυρηνικού ατυχήματος από τον άμεσο κίνδυνο της ανεργίας.

           Η επιβίωση του κάθε ανθρώπου είναι πάντα η βασική προτεραιότητα. Η προστασία του περιβάλλοντος πρέπει να είναι ευθύνη των πλούσιων κρατών, τα οποία ευθύνονται περισσότερο για την καταστροφή του μέχρι σήμερα. Δυστυχώς μέχρι σήμερα συμπεριφέρονται με αναίσχυντη υποκρισία, αγοράζοντας “δικαιώματα” ρύπων από τους φτωχότερους, παραποιώντας τα στοιχεία και υπεκφεύγοντας στις Παγκόσμιες συνελεύσεις.

          Πρόσφατα βιώνουμε πολλές καταστροφές που προκλήθηκαν από  φυσικά φαινόμενα όπως ο El Ninio. Κάποιοι κατηγόρησαν τους αγρότες που βάζουν φωτιές  στα δάση για να δημιουργήσουν χωράφια για καλλιέργεια. Δεν είναι αλήθεια. Οι άνθρωποι εφαρμόζουν αυτή την πρακτική από τη στιγμή, που ο άνθρωπος πρωτοέγινε γεωργός πάνω στη Γη. Φυσιολογικά το τροπικό δάσος δεν πυρπολείται εύκολα. Η αιτία των γιγάντιων πυρκαγιών είναι η κλιματική αλλαγή που ξήρανε τα δένδρα σε βαθμό, που έγιναν εύφλεκτα και συνήθως οι πολυεθνικές είναι εκείνες που απαιτούν τη συστηματική μονοκαλλιέργεια προσοδοφόρων φυτών, που καταστρέφουν το έδαφος και τις τοπικές οικονομίες. Από την άλλη δραματικές πλημμύρες και τυφώνες προκαλούν τόσους νεκρούς ακόμη και σε προηγμένα κράτη και η τεχνολογία φαίνεται ανίκανη να ελέγξει τις δυνάμεις της Φύσεως.  Οφείλονται στη στρατιωτική τεχνολογία κλιματικής αλλαγής τύπου HAARP, όπως κάποιοι ισχυρίζονται; Δεν θα είναι η πρώτη φορά, που οι κατασκευαστές όπλων κάνουν πειράματα πάνω σε ανύποπτους ανυπεράσπιστους ανθρώπους και είναι πια βέβαιο ότι ένας ακόμη και περιορισμένος πυρηνικός πόλεμος μπορεί να προκαλέσει κλιματική αλλαγή ικανή να προξενήσει το θάνατο 1 δις ανθρώπων παγκόσμια. Μπορεί όμως ο άνθρωπος να δημιουργήσει με πολεμική τεχνολογία τόσο μεγάλες κλιματικές αλλαγές ή απλώς ήλθε ξανά ο καιρός να πληρώσουμε για τις αμαρτίες μας, όπως την εποχή του Κατακλυσμού; Έχουμε κάποια πιθανότητα να βελτιώσουμε τη συμπεριφορά μας στα μάτια του Θεού;  Έχουμε τη δυνατότητα να θεραπεύσουμε τις πληγές, που εμείς οι ίδιοι προκαλέσαμε στην αρμονία της ζωής στον πλανήτη μας;

          Ξέρουμε ότι η Ιατρική είναι η επιστήμη, που εξ ορισμού υπερασπίζεται τους φτωχούς και υποστηρίζει ότι η φτώχεια είναι αιτία για τις περισσότερες ασθένειες. Ο Ιπποκράτης διακήρυτε ότι ο γιατρός έχει καθήκον να προτατεύει όχι μόνο την υγεία αλλά και την ποιότητα ζωής του ασθενή του. Στον 1ο Αφορισμό έγραφε ότι ο γιατρός όχι μόνο πρέπει να δίνει στον ασθενή του όλα τα αναγκαία για τη θεραπεία του, αλλά “πρέπει να απαιτήσει και διασφαλίσει ότι υπάρχουν όλες οι αναγκαίες συνθήκες”. Πρέπει επίσης θα θυμηθούμε ότι στο βιβλίο του “Περί αέρος, υδάτων και τόπων” προσπάθησε να κατανοήσει τις διαφορές ανάμεσα στα έθνη υπογραμμίζοντας τη σημασία του Περιβάλλοντος σαν αιτία για διάφορες ασθένειες.

          Η υγεία παγκόσμια όλο και περισσότερο αντιμετωπίζεται σαν καταναλωτικό αγαθό και ο ασθενής δεν πιστεύει ότι αν δε χρυσοπληρώσει θα γιατρευτεί, ενώ αντίθετα όλο και περισσότεροι γιατροί αντιμετωπίζουν τον άρρωστο ανάλογα με το αντίτιμο που κατέβαλε. Σε διεθνές επίπεδο η αντίθεση είναι ακόμη μεγαλύτερη όταν στο δυτικό κόσμο εκλεπτυσμένες τεχνικές υπόσχονται την κλωνοποίηση την ώρα που -όχι μόνο στον Τρίτο κόσμα αλλά ακόμη και στην ίδια τους τη χώρα- παιδιά πεθαίνουν από ασιτία και ιάσιμες ασθένειες.

          Η άσκηση της ιατρικής έτσι όπως τη χάραξε ο Ιπποκράτης είναι πολιτική πράξη. Η Ιατρική πράγματι χρησιμοποιήθηκε από την άρχουσα τάξη σαν εργαλείο επικράτησης την εποχή της αποικιοκρατίας και μέχρι σήμερα χρησιμοποιείται σα μοχλός ελέγχου του Τρίτου κόσμου που σπαράσσεται από λιμούς και επιδημίες. Πάντα όμως υπήρχαν οι γιατροί που αντιστάθηκαν.

          Ο γιατρός έχει χρέος να προβλέπει τον κάθε κίνδυνο από την καταστροφή του περιβάλλοντος, να τεκμηριώνει τις μελέτες που αποδεικνύουν την βλάβη του ανθρώπινου οργανισμού από ορισμένες εξελίξεις της τεχνολογίας και την αλόγιστη χρήση των πηγών ενέργειας, να καταγγέλλει τους υπεύθυνους για τις επαγγελματικές νόσους και την παιδική εργασία που καταδικάζει τα παιδιά σε πρόωρο θάνατο, να προσπαθεί να προλάβει καταστάσεις που μαζικά εξοντώνουν τους ανθρώπους, όπως ο πόλεμος και τα πυρηνικά και να προτείνει λύσεις γιατί «κάλλιον εστι το προλαμβάνειν του θεραπεύειν».

 Δεν μπορεί να ξεχνάμε ότι και στην Ορθόδοξη πίστη, ο Ιησούς εμφανίζεται σαν “Ιατρός ψυχών και σωμάτων” και ότι έχουμε αγίους, όπως ο άγιος Παντελεήμων και οι άγιοι Ανάργυροι, που έγιναν άγιοι επειδή θεράπευαν χωρίς αμοιβή. Σήμερα, που η Τρόικα επιβάλει τον περιορισμό των απαραίτητων ιατρικών εξετάσεων και φαρμάκων και τον αποκλεισμό των άπορων από τα Δημόσια θεραπευτήρια, παρά την συστηματική εκστρατεία δυσφήμισης του Ιατρικού λειτουργήματος από την κυβέρνηση, υπάρχουν ακόμη γιατροί που νοιάζονται για τους φτωχούς και για το περιβάλλον, γιατροί οργανωμένοι και αφιερωμένοι στην περίθαλψη των αδυνάτων, γιατροί αφοσιωμένοι  στην αλληλεγγύη και στο όραμα για ένα καλύτερο κόσμο. Αυτοί οι άνθρωποι, και στην περίοδο της κατοχής των Μνημονίων, είναι η μόνη ελπίδα μας.