Βιοποικιλότητα στην πόλη; Αλήθεια ή ψέμματα

Της Σταυρούλας Κατσογιάννη,  Γεωπόνου-αρχιτέκτονος τοπίου

 

Πρόλογος ΟΙΚΟΝΙΚΗΣ

Ο Λε Κορμπυζιέ  ελεγε : «Η πόλη είναι κατάσχεση της φύσης από τον άνθρωπο»…Όμως η φύση συνεχίζει να πολιορκεί την πόλη, και κάτι ακόμη περισσότερο : Να οσμώνεται μαζί της…Δεν είναι επομένως παράδοξη η παρουσία απίθανων ειδών στον αστικό χώρο, ούτε ακόμη η μείωση των χωρικών αποστάσεων που έχουν συνήθως ανάγκη τα ζώα γι αυτή τη «συμβίωση»

 

Εν όψει,  έργο της Elizabeth Nead  " Σπίτι είναι εκεί όπου θέλω να είμαι"

ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΚΑΤΣΟΓΙΑΝΝΗ

Βιοποικιλότητα και τοπίο συνδέονται άμεσα με μια σχέση αλληλεπίδρασης και  αλληλεξάρτησης.  Το τοπίο δεν είναι παρά ένα μωσαικό  που συντίθεται από διαφορετικούς τύπους ζωής που κατανέμονται στο χώρο και του δίνουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά.

Η Ελλάδα αποτελεί μοναδικό τόπο με μεγάλο πλούτο  βιοτόπων και  οικοσυστημάτων, τα φυτικά είδη που έχουν καταγραφεί  ξεπερνούν τα 6.500 και τα ενδημικά είδη φτάνουν τα 1.150 δηλ. φυτά που φύονται μόνο στη χώρα μας και πουθενά αλλού. Αντίστοιχα η Γερμανία, με έκταση σχεδόν τριπλάσια της Ελλάδος έχει 2.700 είδη και 6 ενδημικά, η Αγγλία με διπλάσια έκταση έχει 1.550 είδη και 16 ενδημικά. Η βιοποικιλότητα δεν είναι παρά ένας μηχανισμός που έχει εφεύρει η φύση για να καταφέρνει να επιβιώνει μέσα  στο χρόνο.

Μπορούμε όμως να μιλάμε για αστική βιοποικιλότητα, για  διατήρηση της  και  προστασία των ενδιαιτημάτων των ειδών; και τι σημαίνει αστική βιοποικιλότητα; Αστική βιοποικιλότητα είναι ο πλούτος των ζωντανών οργανισμών που διαβιώνουν μέσα στη πόλη και κυμαίνονται από τα όριά της ως το κέντρο της. Είναι το κοτσύφι που επισκέπτεται κάθε μέρα τις γλάστρες μου, είναι η κάπαρη που φύτρωσε σε μια ρωγμή της δίπλα μονοκατοικίας, είναι οι κουκουβάγιες στο λόφο του Φιλοπάππου,  οι νυχτερίδες,  είναι οι υπερένειες που έχουν φυτρώσει στις νησίδες. Έχει διαπιστωθεί ότι όσο πιο παλιά είναι η πόλη τόσο πιο πλούσια είναι σε είδη. Ακόμα και η οικονομική ευμάρεια μιας πόλης τη θέτει σε πλεονεκτική θέση όσο αναφορά  τη βιοποικιλότητα σε σχέση με φτωχότερες. Μεγάλο ρόλο επίσης παίζει και το περιαστικό περιβάλλον και ο πλούτος του.

Οι εξελίξεις στις πόλεις θα επηρεάσουν σίγουρα τόσο την αστική όσο και την περιαστική βιοποικιλότητα και αυτό γιατί μέχρι το 2030 ο αστικός πληθυσμός εκτιμάται ότι θα φτάσει τα 4,9 δισεκατομμύρια αλλά και οι εκτάσεις που καταλαμβάνουν οι  πόλεις αναμένεται  να τριπλασιαστούν. Αυτή η αστική επεκτατικότητα θα επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό την άντληση φυσικών πόρων, ιδιαίτερα του  νερού, τη γονιμότητα της  γεωργικής  γης, τη ρύπανση του αέρα. Οι συνέπειες για τη βιοποικιλότητα και τα οικοσυστήματα θα είναι μεγάλες αν αναλογιστεί κανείς τον όγκο των στερεών αποβλήτων, των λυμάτων,  που θα παραχθούν και πως όλα αυτά θα επηρεάσουν το έδαφος, τον υδροφόρο ορίζοντα, τα ποτάμια, τις θάλασσες.  Η μελλοντική οικιστική  ανάπτυξη αναμένεται να συμβεί περισσότερο σε περιοχές φτηνής γεωργικής γης , σε παράκτιες ζώνες , περιοχές δηλαδή με πλούσια βιοποικιλότητα. Η σταδιακή υποβάθμιση των οικοσυστημάτων θα είναι η κύρια απειλή για τη βιοποικιλότητα.

Γιατί όμως είναι τόσο σημαντική η αστική βιοποικιλότητα; Για να γίνει κατανοητό θα χρησιμοποιήσω το εξής παράδειγμα, θα παρομοιάσω τη πόλη με μια λίμνη χωρίς ζωή, μια νεκρή περιοχή, χωρίς ψάρια, χωρίς πουλιά, χωρίς βλάστηση, μια ζώνη που δεν αφήνει κανένα ίχνος ζωής να επιβιώσει μέσα της ή να την προσπεράσει. Τι επιπτώσεις θα είχε στην οικονομική, κοινωνική, οικολογική ζωή της περιοχής, στην υγεία του ανθρώπου σήμερα αλλά και μελλοντικά. Η μεγάλη ποικιλία ειδών και  οικοσυστημάτων εξασφαλίζει στο ανθρώπινο είδος τροφή, ενέργεια, φάρμακα, ξυλεία, πρώτες ύλες, καθαρό περιβάλλον, υγεία, καλύτερη ζωή.

Στη Σύνοδο Κορυφής της Γης του 1992 στη Βραζιλία υπογράφηκε η Σύμβαση για τη Βιοποικιλότητα (CBD), με τρεις  φιλόδοξους στόχους  τη διατήρηση της βιοποικιλότητας, την αειφορική χρήση των συστατικών της και τη δίκαιη και ισότιμη κατανομή των οφελών από τη χρήση των γενετικών πόρων της.

Το περιβάλλον της πόλης έχει σημαντικές διαφορές σε σχέση με το εξωαστικό, διαφορές που αφορούν την  έκθεση στον ήλιο,  την υγρασία,  την βροχόπτωση, την ταχύτητα και διεύθυνση ανέμου, το θόρυβο, τη ρύπανση του αέρα, του εδάφους, του υδροφόρου ορίζοντα, την αύξηση της θερμοκρασίας. Οι αλλαγές αυτές επηρεάζουν τα είδη και τους πληθυσμούς  μέσα στο ανθρωπογενές περιβάλλον.

Η ενίσχυση και η διατήρηση της βιοποικιλότητας μέσα στις πόλεις απαιτεί καταρχήν καταγραφή και επισήμανση ειδών, οριοθέτηση προστατευόμενων περιοχών, ορθολογική διαχείριση χερσαίων και υδάτινων επιφανειών, αλλαγή πρακτικών που αφορούν τις ανθρώπινες δραστηριότητες γύρω και μέσα στις πόλεις. Χρειάζεται να συνδεθούν οι χώροι πρασίνου μεταξύ τους και με το περιαστικό πράσινο, να εμπλουτιστεί ο υδάτινος ορίζοντας, να προστατευτεί από τους ρύπους το αστικό περιβάλλον, να δοθεί σοβαρή διέξοδος στα σκουπίδια κλπ.  Ένα τρανταχτό παράδειγμα λάθους που έχει άμεσες επιπτώσεις στους πληθυσμούς των  μελισσιών  είναι ο ψεκασμός  φυτών με εντομοκτόνα την περίοδο της ανθοφορίας τους. Αυτή η μείωση είναι απίστευτο πόσες επιπτώσεις μπορεί να επιφέρει στην οικολογική ισορροπία.

Το σίγουρο είναι ότι για να μπορούμε να μιλάμε για βιοποικιλότητα πρέπει να εξασφαλιστεί μια χωρική συνέχεια στην εξάπλωση και μετακίνηση των ειδών. Μεγάλος αριθμός ειδών σημαίνει πλούτος. Η εξαφάνιση ειδών δεν είναι εύκολα διαδικασία, αν σκεφτεί κανείς ότι δεν υπάρχουν τράπεζες γενετικού υλικού.

Όμως  δεν αρκεί μόνο η διατήρηση της βιοποικιλότητας στις πόλεις, για την βελτίωση των συνθηκών ζωής μέσα σε αυτές, δεν πρέπει να αγνοούμε την έννοια της αειφορίας. Η πόλη και οι πολυάριθμοι κάτοικοί της, στα πλαίσια της αναβάθμισης  της δικής τους ζωής, αγνοούν ότι αφαιρούν πόρους ζωτικής σημασίας από περιαστικές περιοχές. Ας αναλογιστούμε ότι για να κατασκευαστεί ένα αστικό πάρκο και να εξυγιανθεί το εδαφικό υπόστρωμα θα χρειαστεί να αφαιρεθούν πολλά κυβικά  γόνιμο χώμα από  γεωργική γη, ενώ η ίδια η πόλη θα μπορούσε αξιοποιώντας τα οργανικά υπολείμματα της να το παράγει. 

Πόσο σημαντικό όμως μπορεί να είναι το περιβάλλον μιας πόλης ή μιας περιοχής στις ζωές των ανθρώπων που αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα επιβίωσης; Μήπως αυτή τη στιγμή το κυρίαρχο είναι να προσεγγίσουμε τις πόλεις ακόμα πιο ανθρωποκεντρικά θέτοντας το περιβάλλον σε δεύτερη μοίρα, κάτω από τις άμεσες ανάγκες του ανθρώπου; Όχι κατά τη γνώμη μου θα ήταν καταστροφικό, ο ρόλος του πράσινου στις πόλεις δεν μπορεί να λειτουργήσει μονοσήμαντα και κοντόφθαλμα. Η οικονομική συνεισφορά ενός υγιούς αστικού περιβάλλοντος δεν εξαντλείται στην  αύξηση της αξίας των ακινήτων ή στο να προσφέρει καρπούς στους κατοίκους του. Η οικονομική κρίση δεν είναι άσχετη με την περιβαλλοντική υποβάθμιση, η τακτική εξαθλιώνω οικονομικά πληθυσμούς, υποβαθμίζω το περιβάλλον, το απαξιώνω, με τη δικαιολογία ότι θα δοθούν κάποια ψίχουλα στη τοπική κοινωνία  είναι γνωστή. Την έχουν εφαρμόσει οι άποικοι στην Αφρική, πολυεθνικές εταιρίες στη Κολομβία, στη Βραζιλία και τώρα στις Σκουριές Χαλκιδικής. Οικονομική ανάπτυξη με σεβασμό στο περιβάλλον και τον άνθρωπο θα μας βγάλει από τη ΚΡΙΣΗ.