Για τις πυρκαγιές και την ερημοποίηση

 

Του Γιάννη Σχίζα

Ποντίκι 31.8.23

Κάθε συζήτηση για τις πυρκαγιές, όσο ασήμαντη κι αν είναι, είναι χρήσιμη και θετική σε ένα κάποιο  βαθμό, καθότι διευρύνει  τη γενικότερη προβληματική  για ένα ζήτημα εθνικής αλλά και διεθνούς σημασίας. Στη προκειμένη περίπτωση, αισθανόμαστε πικρά συναισθήματα καθώς βλέπουμε τη  Δαδιά στις φλόγες  – μια συνολική έκταση 18000 στρεμμάτων που περιστοιχίζεται από δάσος 68000 στρεμμάτων. Βλέπουμε την περιοχή του  Έβρου  με τις 666.000 στρέμματα να αντιμετωπίζει την εμπρηστική απειλή  και τους λαθρομετανάστες να καίγονται – ηθελημένα ή αθέλητα. Βλέπουμε την Πάρνηθα, το βουνό που μας μύησε  στην ορειβασία των ονείρων μας, το βουνό των 300.000 στρεμμάτων με τα 38.000 από  αυτά να αποτελούν το  «Εθνικό Δρυμό» από το  1961, να απειλείται με ολική καταστροφή – κι από κοντά  την απειλή της καταστροφής ιδιωτικών περιουσιών που κατακτήθηκαν τουλάχιστον με κάποιο κόπο. Βλέπουμε αυτά που έγιναν στην Εύβοια, στη Ρόδο,  στην Κάρυστο, στη Σαρωνίδα, στα Καλύβια,  στα Δερβενοχώρια, κι ακόμη βλέπουμε με πόνο ψυχής αυτά που γίνονται στον Ελικώνα.

Όλες αυτές οι απώλειες είναι ποιοτικές, αναφέρονται σε μέρη αγαπημένα, αισθητικά, ποιοτικά, όμως πρέπει να  δούμε με όλα αυτά και τον ποσοτικό παράγοντα. Πρέπει να δούμε εκτός από την ποσοστιαία συμμετοχή των δασικών απωλειών  στον εθνικό πλούτο, και την επίπτωση που έχουν στην ποιότητα του εδάφους, στην τάση για απερήμωση της ελληνικής γης. Γιατί αυτή η απώλεια,  μέχρι στιγμής απώλεια περισσότερων από 1.200.000 στρεμμάτων από την ελληνική γη, μπορεί να σημαίνει πολλά  στην ισορροπία του εδάφους, στην υδροδυναμική ισορροπία, στα φαινόμενα διάβρωσης .

Η  απώλεια της Μπριασούλη

Το θέμα αυτό ήταν το αγαπημένο μιας ερευνήτριας και πανεπιστημιακού – της Ελένης Καπετανάκη Μπριασούλη , που χάσαμε πρόσφατα, τον Ιανουάριο αυτής της χρονιάς. Η Μπριασούλη  είχε συστηματικά ασχοληθεί με την διάβρωση του εδάφους και την ερημοποίηση, στην οποία αφιέρωνε ένα τουλάχιστον άρθρο  από το 2006 έως το 2022, την παγκόσμια ημέρα (17 Ιουνίου) που ήταν αφιερωμένη σ’ αυτό το σκοπό. Σε ένα κείμενο  που δημοσίευσε στην Εφημερίδα των Συντακτών ο  σύζυγός  της και Ομότιμος Καθηγητής  Δημήτρης Μπριασούλης,  γινόταν  εκτενής αναφορά  στη μάστιγα που απειλεί την ποιότητα ζωής και τελικά την ίδια τη ζωή.

 

H ιστορία ξεκινάει από το 1994 , όταν υπογράφεται μια διεθνής σύμβαση που προσδιορίζει την έννοια της υποβάθμισης της γης . Η έννοια αυτή σημαίνει  την  μείωση ή απώλεια της βιολογικής και οικονομικής παραγωγικότητας και πολυπλοκότητας αρδευόμενης και μη-αρδευόμενης γεωργικής γης, λειμώνων, βοσκοτόπων, δασών και δασικών εκτάσεων.

Η  17 Ιουνίου ορίζεται σαν η μέρα  συντονισμού του παγκόσμιου αγώνα για την ερημοποίηση. Γράφει γι αυτήν η  Μπριασούλη:   

« περνά σα μια μέρα όπως όλες οι άλλες, και οι κοινές και οι παγκόσμιες. Για να θυμίζει ότι οι γιορτές, μέρες μνήμης ευχάριστων ή θλιβερών γεγονότων, δεν καθιερώνονται εκ των άνω, αλλά αναδύονται μέσα από συλλογικά βιώματα και μένουν ζωντανές, ενόσω υπάρχουν συλλογικότητες. ...».

 Το 2007 υπογράφεται η Σύμβαση για την Καταπολέμηση της Ερημοποίησης και της Ξηρασίας . Η  Μπριασούλη πάντα παρούσα σημειώνει: «Κύρια χαρακτηριστικά του σχεδιασμού που προτείνει η Σύμβαση είναι η ευελιξία, που επιτρέπει προσαρμογή σε διαφορετικές και μεταβαλλόμενες καταστάσεις και ο συντονισμός σε όλα τα επίπεδα… Η πολυ-επίπεδη συνεργασία και η δημόσια συμμετοχή «σκοντάφτουν» σε ζητήματα θεσμικών, πολιτισμικών, αναπτυξιακών και πολιτικών διαφορών ενός μεγάλου πλήθους τυπικών και άτυπων φορέων».

Μερικά χρόνια αργότερα, το 2014, έρχεται η απογοήτευση.  Λέει η Μπριασούλη : «Η κυριαρχία της ανταλλακτικής αξίας της γης στον σύγχρονο κόσμο υπαγορεύει χρήσεις μέγιστης βραχυπρόθεσμης χρηματικής απόδοσης. Μέσα σ’ αυτή την κυρίαρχη στάση ζωής, η πληθώρα των ορθών πρακτικών διαχείρισης των έγγειων πόρων, εφαρμόζεται ευκαιριακά και αποσπασματικά, αδυνατώντας να συμβάλλει καθοριστικά στην αναστροφή της υποβάθμισης της γης»

Η συμβολική πρωτοβουλία των Ηνωμένων Εθνών να κηρύξει τη δεκαετία 2010-2020 Δεκαετία των Ερήμων και της Μάχης κατά της Ερημοποίησης εγείρει στη συγγραφέα   το ερώτημα: «αρκεί μια δεκαετία, για να κερδηθεί αυτή η μάχη με δράσεις ενημέρωσης και εφαρμογής ορθών πρακτικών, όταν μαίνονται οι αλληλένδετες και όχι τυχαίες κρίσεις που καθορίζουν και καθορίζονται από την υποβάθμιση της γης;» 

 

Σε μια άλλη ατάκα της συγγραφέως, που ξεχωρίζει από το σύνολο ο Μπριασούλης, αναφέρεται : «Η ερημοποίηση καλύπτεται από Διεθνή Σύμβαση, αλλά δεν έχει κηδεμόνες κάτω στη γη. Η ερημοποίηση θα παραμένει ασυνόδευτη και χωρίς ελπίδα αναστροφής, ενόσω οι άνθρωποι δεν έχουν σαφή δικαιώματα χρήσης εδάφους και νερού και, κυρίως, ενόσω δεν προτάσσουν την αξία χρήσης και ύπαρξης πάνω από την ανταλλακτική αξία αυτών των πολύτιμων πόρων». Και αποκαλύπτει  η Ελένη Μπριασούλη   γιατί δεν υπάρχει δημόσιος σχεδιασμός για την καταπολέμηση της ερημοποίησης: «Το κράτος αδυνατεί να διαμορφώσει και να εφαρμόσει ουσιαστικό δημόσιο σχεδιασμό, την εκ των ων ουκ άνευ συνθήκη για την αποτελεσματική άσκηση των δικαιωμάτων στη γη.»

Η Μπριασούλη υποστηρίζει ότι  το σύνθημα «H γη μας, η εστία μας, το μέλλον μας» απαιτεί αναδιατύπωση επί το σαφέστερον, για να τονιστούν τα αδιαπραγμάτευτα δικαιώματα στη γη, από τα οποία συναρτώνται άρρηκτα η καταπολέμηση της ερημοποίησης, η κάμψη της μετανάστευσης, η παραμονή στις εστίες και το δικαίωμα στο «μέλλον μας». Αξίζει να σημειωθεί η αναφορά της Μπριασούλη  με την οποία συνδέεται  η καταπολέμηση της ερημοποίησης  με την παραμονή των γηγενών στον γενέθλιό τους χώρο, μέσω της κάμψης της μετανάστευσης. Από τη κριτική της συγγραφέως δεν λείπει και ένα σημείο, που αναφέρεται στις ανεμογεννήτριες – όπου επισημαίνει ότι αφαιρείται έδαφος και φυτοκάλυψη για κατασκευή βΑΠΕ, όταν η γη καλυμμένη με αυτά προστατεύει από υπερθέρμανση… δωρεάν.

Οι πυρκαγιές έχουν ευθύνη

Τα δασικά εδάφη δεν έχουν την ποιότητα και το εύρος των εδαφών της γεωργικής γης. Το δάσος είναι ο αφανής ρυθμιστής της παροχής νερού ! Όμως οι δασικές εκτάσεις   προσδιορίζουν την κίνηση των υδάτων και περιστέλλουν τα πλημμυρικά φαινόμενα,  που κι αυτά με τη σειρά τους  επιφέρουν  πολλές συνέπειες, με πριν απ’ όλα τη διάβρωση των εδαφών. Εξ άλλου οι δασικές εκτάσεις του νότου , καταλαμβάνονται από χαμηλή βλάστηση και ιδιαίτερα από τις αφάνες, που συνιστούν ένα πρώϊμο φαινόμενο ερημοποίησης καθώς με τις πυρκαγιές μετατρέπεται σε μόνιμο : Όταν οι ημιέρημοι της Νότιας Ελλάδας μετατρέπονται σε κανονικές ερήμους, με το ελάχιστο επιφανειακό χώμα να παρασύρεται και  να φεύγει προς άγνωστη κατεύθυνση.        

         Τα φαινόμενα αυτά μένουν για να προσεχθούν από την κυβέρνηση  του …χειμώνα (!), όταν επικρατεί μακάρια λήθη. Γιατί πρέπει να πούμε , ότι ο μεγαλύτερος κίνδυνος για τις πυρκαγιές δεν είναι ούτε οι πυρομανείς, ούτε οι πράκτορες, ούτε  και  τα χαμηλά ξοδέματα του κράτους, που δαπάνησε 5.987.200 ευρώ το 2023, αλλά   η μακαριότητα του χειμώνα….