Η Περιβαλλοντική Εταιρεία Πρέβεζας περί υδάτων

Σε μια άκρως ενδιαφέρουσα αναφορά της  ΠΕΠ (www.perivallontikiprevezas.org ) προς το ΥΠΕΚΑ αναπτύσσονται οι θέσεις και προτάσεις της οργάνωσης για τη διαχείριση των υδατικών πόρων.

«Το κείμενο του σχεδίου διαχείρισης των υδάτων  για την Ήπειρο που δημοσιεύτηκε και παρουσιάστηκε, σε μεγάλο βαθμό αναλώνεται στην περιγραφή της υφιστάμενης κατάστασης, η οποία για την περιοχή μας, ειδικά αυτή «της χερσονήσου της Πρέβεζας»,  χαρακτηρίζεται κακή. Αν και αποτελεί θετική εξέλιξη η αποτύπωση της πραγματικότητας και μάλιστα με τρόπο που δεν χωρεί αμφισβήτηση, εντούτοις θα περίμενε κανείς το σχέδιο διαχείρισης να ορίσει μια σαφή και αποφασιστική πορεία, ένα σφιχτό πλάνο υπέρβασής της. Κάτι τέτοιο δεν συνέβη.

Η κακή κατάσταση των υπόγειων υδάτων της χερσονήσου της Πρέβεζας οφείλεται: α) στη ρύπανση με νιτρικά, αμμωνιακά κλπ και β) στην υφαλμύρινση (διείσδυση της θάλασσας εξαιτίας υπεράντλησης του νερού). Και παρόλο που η έκταση της υποβάθμισης (τουλάχιστον ως προς την υφαλμύρινση) δεν είναι αυτή του χάρτη που παρουσιάστηκε, ωστόσο δεν φαίνεται ότι αποτελεί και κατάσταση του απώτερου μέλλοντος. Μάλλον κοντά θα πρέπει να τοποθετείται.

Για την Π.Ε.Π. δεν ήταν κάτι άγνωστο. Έχει παρέμβει στο παρελθόν και για τα δύο ζητήματα!

 

Β. Η θέση της Π.Ε.Π. ως προς τα αίτια

Η θέση μας για τα ζητήματα διαχείρισης του νερού στην περιοχή της Πρέβεζας συνοψίζεται στο ότι χωρίς καμία ενόχληση, συνεχίζεται ένα είδος «πλιάτσικου» σε δύο βασικούς φυσικούς πόρους-θεμέλια κάθε μορφής ζωής: της γης και του νερού. Τονίζουμε πως η διαχείριση του νερού και των εδαφικών πόρων είναι σε σημαντικό βαθμό αδιαχώριστες. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τη χερσόνησο της Πρέβεζας λόγω εδαφικών και γεωλογικών συνθηκών (βλ. παρακάτω). Σε ότι αφορά τη διαχείριση των εδαφικών πόρων και όχι τυχαία, η χώρα μας μπορεί να ειπωθεί πως σφυρίζει αδιάφορα»!

Ζούμε μια δραματικής έντασης και διάρκειας λεηλασία του εξω-αστικού χώρου, με την εξάπλωση αστικών και περιαστικών δραστηριοτήτων, παράλληλα με τη συρρίκνωση των φυσικών βιότοπων και την υποχώρηση των αγροτικών δραστηριοτήτων, όχι όμως και της έντασης εκμετάλλευσης της γης, ή της υιοθεσίας κάποιου φιλικότερου προς το περιβάλλον μοντέλου γεωργίας, εκεί όπου η γεωργία συνεχίζει και υφίσταται. Πάνω σε αυτό, δεν θα πρέπει να δοθεί η παραπλανητική απάντηση της «φιλικής προς το περιβάλλον αγρανάπαυσης», εκεί όπου η γη έπαψε να είναι αγροτική. Μια σειρά ανθρωπογενών άλλων επιπτώσεων αμφισβητούν το σενάριο αυτό, όμως το ζήτημα δεν αφορά την παρούσα διαβούλευση. Σε ότι αφορά τα υπόγεια νερά, συνεχίζεται η ρύπανσή τους με αγροτικούς και αστικούς ρύπους, όπως και η ανεξέλεγκτη χρήση τους. Υπάρχει σύνδεση μεταξύ αστικοποίησης της γης και της μη αειφόρου διαχείρισης των υπόγειων υδροφορέων (λ.χ. τροποποίηση ισοζυγίων, αστικού τύπου ρύποι κλπ), ακόμη και χωρίς τη συνέργεια της γεωργίας. Ο συνδυασμός των δύο (συμβαίνει στην Πρέβεζα) είναι προφανώς ακόμη πιο επιζήμιος!

Όπως έχει τονιστεί ξανά, η εκτεταμένη αστικοποίηση της γης, η εκτός σχεδίου δόμηση και η εκτεταμένη, γενικώς προβληματική μίξη των χρήσεων γης, γεννούν μοιραία χρήσεις νερού που είτε είναι αδήλωτες, είτε παράνομες, είτε και τα δύο. Συνήθως «βαπτίζονται» άρδευση κατά την αδειοδότηση των γεωτρήσεων. Όμως μια συσχέτιση των αδειών χρήσης νερού που αναρτώνται στο «Διαύγεια» και της πραγματικής κατάστασης μπορεί να είναι ιδιαίτερα αποκαλυπτική (ο φορέας μας επιφυλάσσεται, καθώς προτίθεται να ενεργοποιηθεί πάνω στην ανάδειξη του θέματος). Αυτό επιβαρύνει περεταίρω το ήδη επιβαρυμένο σύστημα και στερεί από τη διοίκηση τα εργαλεία εκείνα που θα της επέτρεπαν να υπολογίσει και να διαχειριστεί επαρκώς τα αποθέματα νερού. Η δε «σπουδή» των αρχών για άρον-άρον νομιμοποίηση των υφιστάμενων υδρογεωτρήσεων, λόγω των εγγενών αδυναμιών της διαδικασίας, της υποστελέχωσης των υπηρεσιών και της επιφανειακής προσέγγισης του ζητήματος, εκτιμούμε ότι καταλήγει σε φιάσκο! Η γεωργία βέβαια, κατέχει δεσπόζουσα θέση και ως προς τις αδήλωτες υδροληψίες και ως προς την επίδρασή της στην ποιοτική και ποσοτική κατάσταση των υδάτων. Είναι προφανές πως ασκεί κατά τόπους ισχυρότατες πιέσεις στους υδάτινους πόρους, που την καθιστούν μη αειφόρο. Με απλά λόγια ο γεωργικός κλάδος θεωρείται σπάταλος, ενώ ταυτόχρονα σε μια εξαιρετικά δύσκολη προσπάθεια επιβίωσης, καταστρέφει ένα φυσικό πόρο στο οποίο στηρίζεται: το νερό. Όμως για τη γεωργία υφίσταται κάποιο θεσμικό πλαίσιο που θα την εξανάγκαζε (αν εφαρμοζόταν) σε μερική συμμόρφωση! Για άλλους σημαντικούς κλάδους, όχι. Ο φορέας μας έχει επανειλημμένα θέσει ερωτήματα και αν χρειαστεί τα ερωτήματα θα τεθούν και σε ευρωπαϊκά όργανα!

 

Γ. Γενική κριτική στο Σχέδιο Διαχείρισης.

Το σχέδιο διαχείρισης που δημοσιεύτηκε συνδυάζει κατά τη γνώμη μας, τουλάχιστον δύο επικίνδυνες παραδοχές:

1.   “Business as usual”. Με άλλα λόγια, «κάντε τη δουλειά σας». Δεν προτείνεται κάτι ριζοσπαστικό σε σχέση με όσα αναφέρθηκαν. Κανένα σφιχτό πλάνο υπέρβασης της κατάστασης. Έτσι λ.χ. η προτεινόμενη αναμόρφωση των περιοριστικών μέτρων που ήδη ισχύουν στο νομό για 20 περίπου έτη αλλά στην πράξη ακυρώθηκαν από τις παράνομες γεωτρήσεις, έπρεπε να έχει ήδη γίνει πολύ νωρίτερα. Για λόγους τους οποίους δεν γνωρίζουμε, αλλά θα θέλαμε να μάθουμε δεν έγινε. Το ότι προτείνεται σήμερα, μετά από δεκαετίες αδράνειας, θεωρείται  φύλλο συκής. Ως πρόταση είναι δυστυχώς παρωχημένη και ταυτόσημη με προσέγγιση «ήσσονος πολιτικής προσπάθειας». Φαντάζει σαν διαχείριση χρόνου!

2.     “Technical fix”. Πρόταση αμιγώς τεχνικών λύσεων, αποφεύγοντας το «ξεβόλεμα» δηλαδή με ισχνή τη διάσταση ενός μετασχηματισμού της στάσης μας απέναντι στους φυσικούς πόρους. Αυτό θα έπρεπε να είναι το μείζον. Ένα από τα λίγα δραστικά μέτρα που ίσως υπονοείται από το Σχέδιο, συζητήθηκε στην παρουσίασή του και στηρίζεται στο πλεονασματικό υδατικό ισοζύγιο της Ηπείρου, είναι η παλαιά ιδέα για άρδευση του «ελαιώνα της Πρέβεζας» με τα νερά του Λούρου ή και ο εμπλουτισμός του υπόγειου υδροφορέα. Με τον τρόπο αυτό θα βελτιωθεί το υδατικό ισοζύγιο της χερσονήσου, ξεφεύγοντας ίσως από τη σημερινή κατάσταση που χαρακτηρίζεται ως υπερεκμετάλλευση. Υπενθυμίζουμε όμως ότι η χερσόνησος της Πρέβεζας (νότιο τμήμα με υφαλμύρινση) μόνο συμβατικά ανήκει στο Υδατικό Διαμέρισμα Ηπείρου, καθώς τεχνικά (υδρολογικά) είναι απομονωμένη λόγω γεωλογικών σχηματισμών που παρεμβάλλονται. Αν και αναγνωρίζουμε πως ίσως απαιτείται μια κάποιου είδους συμπληρωματική πηγή νερού προς ενίσχυση του ισοζυγίου, είναι αναγκαία σε κάθε περίπτωση η αειφορική διαχείριση των υφιστάμενων πόρων σε επίπεδο χερσονήσου. Μπορεί η Ήπειρος να είναι πλεονασματική, όμως για την Πρέβεζα αυτό δεν αρκεί, ούτε αποτελεί μαγική λύση η μεταφορά νερού, αφού προφανώς κάποιο άλλο σύστημα θα στερηθεί το νερό και πολύ φοβούμαστε ότι θα είναι του Αμβρακικού (κάποια «κέντρα» φαίνεται ότι γενικότερα φλερτάρουν με τέτοια σενάρια, με κίνητρα τουλάχιστον …αδιευκρίνιστα, κατά τη γνώμη μας). Εκτιμούμε ότι είναι υποτονική η διάσταση της υπεύθυνης χρήσης των υδατικών μας πόρων σε επίπεδο χερσονήσου, της προσαρμογής των αναγκών μας πάνω στις δυνατότητες του συστήματος και ότι οι ελπίδες εν πολλοίς εναποτίθενται σε τεχνικό έργο που ευελπιστούν ότι κάποια στιγμή θα γίνει (ξανά διαχείριση χρόνου και πιθανώς ελπίδα για «ανάπτυξη» μέσω γνωστών για το ελληνικό γκουβέρνο ατραπών: γέννηση προσδοκιών, μελέτες, διαγωνισμοί, εργολάβοι, τεχνικά έργα και όλα τα …παρελκόμενα)! Δεν προτείνονται μέτρα υπέρ της φυσικής ενίσχυσης του ισοζυγίου, διαμέσου του εδάφους (βελτίωση εδαφοκάλυψης, προστασία εδαφικών πόρων, μέτρα κατά της σφράγισης των εδαφών, γενικότερα αειφορική διαχείριση των εδαφικών πόρων που θα επέτρεπε την αποκατάσταση του φυσικού εμπλουτισμού). 

Επιπλέον, κατατέμνουμε το πρόβλημα και ασχολούμαστε μόνο με το νερό, αφήνοντας τα υπόλοιπα άθικτα! Είναι Λάθος! Οι μελετητές μπορεί να έκαναν άψογα τη δουλειά τους στα πλαίσια όσων τους ανατέθηκαν και βάσει της νομοθεσίας, αλλά συνολικά κινούμαστε λάθος!

Στη σελ. 194 του σχεδίου αναφέρονται οι λόγοι μη επίτευξης του στόχου ως το 2015 για τη χερσόνησο της Πρέβεζας. Το κεφάλαιο αυτό το θεωρούμε απλουστευτικό και ότι δεν «βλέπει» βασικές αδυναμίες (π.χ. πράξεις ή παραλείψεις της διοίκησης, προβληματικές δομές και αρμοδιότητες, πολιτικές προτεραιότητες και σκοπιμότητες, συμφέροντα κλπ).

Παρόμοια ισχύουν και για τον πίνακα 11.5.1‐5. Το σχέδιο υποθέτει ότι οι αρδευτικές ανάγκες είναι πραγματικές (υποστηρίζουμε πως δεν είναι) και ότι σε κάθε περίπτωση αυτές θα πρέπει να καλύπτονται, μέσω μιας από τις συνήθεις μεθόδους. Οι προτάσεις μας (βλ. παρακάτω) προκύπτουν και από την άποψη ότι πρέπει να ξεκαθαρίσει το τοπίο με τις δήθεν αγροτικές-αρδευτικές χρήσεις! Επίσης το σχέδιο υπονοεί (ή δεν το απασχολεί το θέμα) ότι το χωροταξικό μοντέλο που ίσχυσε δεν αμφισβητείται και δεν οφείλει να αλλάξει. Ακόμη και ότι η σημερινή μορφή της ασκούμενης γεωργίας δεν θίγεται, αλλά και ότι η υφιστάμενη διάρθρωση των εμπλεκόμενων με το νερό υπηρεσιών είναι επαρκής. Τέλος δεν φαίνεται να υπάρχει κάποιος προβληματισμός σχετικά με την πιθανή (σίγουρη για εμάς) επιδείνωση της κατάστασης λόγω κλιματικής αλλαγής. Οπωσδήποτε σε όλα τα ανωτέρω υπάρχει έντονος προβληματισμός και μεγάλα περιθώρια βελτιώσεων. 

 

Δ. Οι προτάσεις της Π.Ε.Π.

Οι προτάσεις μας σε γενικές γραμμές περιλαμβάνουν τα παρακάτω:

1.   Εκσυγχρονισμός και εξορθολογισμός της αδειοδότησης των γεωτρήσεων και όχι κατάργησή της. Έχουμε προτείνει την ανάπτυξη check list ή point system με ερωτήματα, μέσω του οποίου θα προκύπτει η απάντηση Ναι ή Όχι σε ένα αίτημα για νέα υδρογεώτρηση, στις περιοχές με υφαλμύρινση. Παρόμοιο σύστημα μπορεί να προταθεί και για την τιμολόγηση του νερού, με απόδοση αυστηρών χρεώσεων στους σπάταλους χρήστες.

2.   Προσαρμογή των παρεχόμενων αδειοδοτήσεων στις ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ των αιτούντων και έλεγχος. Έλεγχος της πραγματικής χρήσης νερού και διασταύρωση στοιχείων. Διασταυρωτικοί έλεγχοι των χρήσεων με φορολογικά ή άλλα μητρώα. Έτσι λ.χ. μια αρδευτική εγκατάσταση αξίας 10 ή 20 χιλιάδων ευρώ με άδεια 8000 κ.μ. νερού ανά έτος, προϋποθέτει και αντίστοιχη αγροτική δραστηριότητα. Υφίσταται; Ελέγχεται; Φορολογείται; Αλλιώς η χρήση δεν είναι αυτή που δηλώνεται και θα πρέπει να αντιμετωπιστεί ανάλογα! Υπάρχουν  πολλοί τρόποι ώστε να μπουν τα πράγματα στην πραγματική τους βάση.   

3.   Αξιοποίηση της επιστήμης και των εργαλείων που παρέχει (π.χ. μαθηματικά μοντέλα, συστήματα προσομοίωσης κλπ). Μέσω τέτοιων συστημάτων θα μπορούσε να προταθεί ανά ζώνη (βλ. σημείο 8) η ελάχιστη απόσταση από τη θάλασσα που θα πρέπει να έχει μια γεώτρηση, αντί της ισοπεδωτικής πρότασης του Σχεδίου Διαχείρισης, της απαγόρευσης των γεωτρήσεων σε ζώνη 200 μέτρων από τη θάλασσα. Είναι δε γνωστό, ότι κατά περιοχές της χερσονήσου της Πρέβεζας το νερό παρουσιάζει υψηλές αγωγιμότητες σε αποστάσεις πολύ μεγαλύτερες των 200 μ. από τη θάλασσα. Αν όντως η ζώνη των 200 μέτρων έχει επιστημονική βάση, θα μπορούσε απλά να “αφαιρεί” πολλές μονάδες στα πλαίσια του point system που προτείνουμε παραπάνω.

4.   Ύπαρξη αυτόνομου και αξιόπιστου συστήματος επιθεωρήσεων για τις λειτουργούσες γεωτρήσεις. Αυστηρός έλεγχος των αντλούμενων ποσοτήτων μέσω υδρομέτρων σε κάθε γεώτρηση, ειδικά στις περιοχές με πρόβλημα και διασταύρωση των στοιχείων με δεδομένα καλλιέργειας, κατανάλωσης ρεύματος και ελέγχων καλής χρήσης των υδρομέτρων. Κάτι τέτοιο δεν γνωρίζουμε να συμβαίνει! 

5.   Ειδικά για τις περιοχές με πρόβλημα υφαλμύρινσης, ανάπτυξη ενός Εθνικού Σχεδίου για την αντιμετώπιση του φαινομένου.

6.   Αξιοποίηση, διεύρυνση του ρόλου και όχι κατάργηση φορέων που είναι αντικειμενικά σε θέση να παρέχουν πολύτιμες υπηρεσίες τόσο σε βάθος χρόνου όσο και στο άμεσο μέλλον λ.χ. ΙΓΜΕ. 

7.   Άμεσα, υποχρεωτικά μέτρα εξοικονόμησης νερού από όλους του χρήστες και πρωτίστως από τους πιο σπάταλους (π.χ. αποκλεισμός σπάταλων μεθόδων άρδευσης). Ενδεικτικά μόνο αναφέρεται η πρόταση σχετικής μελέτης του ΙΟΒΕ για δεξαμενές συλλογής όμβριων υδάτων. Το μέτρο ταιριάζει στη δυνατότητα αξιοποίησης των όμβριων υδάτων των θερμοκηπίων και υπό όρους των γηπέδων στα οποία το έδαφος έχει σφραγιστεί.  

8.   Πύκνωση των σημείων ελέγχου. Το σύστημα της χερσονήσου πρέπει να τελεί υπό αυστηρή επιτήρηση. Επισήμανση και αποτύπωση των περιοχών της χερσονήσου που παρουσιάζουν πρόβλημα και όσων εκτιμάται ότι κινδυνεύουν. Δημιουργία ζωνών ελέγχου και προστασίας. Απαγόρευση των νέων γεωτρήσεων στις επικίνδυνες περιοχές, υπό την προϋπόθεση της παρακολούθησης των υφιστάμενων χρήσεων και της κατάργησης ή νομιμοποίησης των παράνομων υδροληψιών. Μείζον σχέδιο αναπροσαρμογής των απολήψεων (θέσεις αντλήσεων + αντλούμενες ποσότητες) και προφανώς εκτίμηση των συνθηκών των υπόγειων υδάτων που προστατεύουν τις υδροληψίες, προσδιορισμός και αξιολόγηση της επιρροής των υδροληψιών επί της παρατηρούμενης υφαλμύρινσης, ώστε να περιοριστεί τοπικά το φαινόμενο, ώσπου να αποδώσουν τα υπόλοιπα μέτρα.

9.   Μελέτη των περιστατικών βίαιης αποστράγγισης και σφράγισης εδάφους σημαντικών υδρολογικά περιοχών όπως οι «Μπάλτες» (ΒΙ.ΠΕ.) και η «Ταράνα», ώστε να διαπιστωθεί κατά πόσον έχουν συμβάλλει στην υφαλμύρινση. Και στις δύο περιπτώσεις, κοντά στην αποστράγγιση και την όποια σφράγιση (χωρικά και ίσως χρονικά), έχουν εμφανιστεί περιοχές γεωργικής γης με υψηλές αγωγιμότητες αρδευτικού νερού.

10. Μελέτη του φαινομένου «καταπτώσεων» γεωτρήσεων που παρατηρείται κατά τόπους.

11. Δέσμη έμμεσων μέτρων για την αειφόρο διαχείριση των εδαφικών πόρων όπως: α) ενεργοποίηση της εθνικής στρατηγικής κατά της ερημοποίησης που έχει εγκαταλειφθεί, β) άμεσα μέτρα για την αντιμετώπιση του προβλήματος της σφράγισης των εδαφών και της άναρχης οικιστικής εξάπλωσης, αλληλένδετους παράγοντες με σοβαρές επιπτώσεις στα υπόγεια νερά γ) επανεξέταση του Γενικού Πολεοδομικού Σχεδίου Δ. Πρέβεζας, αλλά και του Περιφερειακού Χωροταξικού Σχεδίου υπό το πρίσμα των ανωτέρω. 

12. Ολοκληρωμένο σχέδιο για τις δυνατότητες και τις επιπτώσεις της επαναχρησιμοποίησης νερού και του τεχνητού εμπλουτισμού υδροφόρων στη χερσόνησο, το οποίο αναφέρεται με κάποιο τρόπο από το Σχέδιο.

 

Τέλος, πέρα από τα ειδικά που αναφέρθηκαν για τη χερσόνησο της Πρέβεζας, σαν γενικότερο αίτημα πρέπει να διατυπωθεί η ανάγκη προστασίας του συστήματος του Αμβρακικού: Κανένα νέο φράγμα στους ποταμούς Λούρο και Άραχθο, κανένα τεχνικό έργο που να στερεί έστω και μία σταγόνα νερού από το σύστημα του Αμβρακικού. Ο Αμβρακικός που αργοπεθαίνει από ανοξία, δεν μπορεί να στερηθεί την παραμικρή ποσότητα νερού.

Επίσης, στα ίδια πάνω – κάτω πλαίσια «ακατάληπτων» σχεδιασμών, οφείλουμε να διατυπώσουμε το αίτημα: καμία μείζονα τροποποίηση συστημάτων όπως η ιδέα για μεταφορά νερών του Αώου στην Παμβώτιδα.

 

 

Για την Π.Ε.Π.

 

Η Διαχειριστική Επιτροπή