Το νερό καίει…( Οι πλημμύρες έρχονται και παρέρχονται, η ξηρασία μένει)

 

Του Γιάννη Σχίζα

 

«Νερό που καίει» έλεγαν  οι Ινδιάνοι το ουϊσκυ, πριν να  μάθουν  το κανονικό του όνομα. Τώρα το νερό  μετατρέπεται σε ένα καυτό θέμα, που απειλεί να τορπιλίσει την κυρίαρχη πολιτική …. Ο ποιητής Μιχάλης Κατσαρός (1919-1998) έγραφε σε στίχο του ότι «Το μέλλον  θα έχει πολύ ξηρασία», καταστροφολογώντας πιο πολύ για το μέλλον  του νερού παρά για  την στέρηση του στο παρόν.

Στη διάρκεια του τυφώνα Μίλτον στη Φλώριδα είχαμε   ημερήσιες  βροχές 300 και βάλε  χιλιοστών, κάτι δηλαδή αντίστοιχο με τις ετήσιες βροχοπτώσεις στην Αττική(!). Παρά τα διαδραματιζόμενα εκεί,   υπάρχει η γενική τάση αύξησης της ξηρασίας, υπάρχει η γενική τάση ανισοκατανομής των βροχοπτώσεων,  υπάρχει η τάση αύξησης των γεωτρήσεων πέρα από ένα ανεκτό υπέδαφος. Υπάρχει ένας πόλεμος κατά της ερημοποίησης, που για την ώρα χάνεται, όπως ανέλυε η Ελένη  Μπριασούλη. Δικαίως το ΣτΕ με την απόφαση  2519/2022  αναφέρεται στη διακήρυξη της ίδιας της Ευρωπαϊκής Οδηγίας  2000/60 ότι «το ύδωρ δεν είναι εμπορικό προϊόν» και σημειώνει ότι : «από τις διατάξεις της Οδηγίας και το σκοπό της, συνιστάμενο στη διασφάλιση της ποιότητας του ύδατος και στη διαχείριση αυτού όχι ως εμπορικού προϊόντος, αλλά ως κοινωφελούς αγαθού, προκύπτει ότι η εθνική πολιτική παροχής υπηρεσιών ύδρευσης, συμπεριλαμβανομένης και της τιμολόγησης αυτών, σχεδιάζεται από τα κράτη μέλη ως πολιτική παροχής υπηρεσιών κοινής ωφέλειας, με βασικό κριτήριο την επίτευξη των περιβαλλοντικών στόχων της εν λόγω Οδηγίας για την προστασία των εσωτερικών, επιφανειακών και υπόγειων υδάτων».

 

Από την άλλη πλευρά, μπορεί να πει κάποιος με τον πλέον κυνικό τρόπο  ότι  δεν υπάρχει οδηγία ή ρύθμιση ή οποιαδήποτε άλλη θέσμιση   που να μην έχει καταστρατηγηθεί  - αν και αυτό είναι άλλο θέμα, δηλαδή θέμα της αξιοπιστίας του κράτους….

 

ΥΔΑΤΙΚΟ ΑΓΧΟΣ !

Ο Κέβιν Κόσνερ σκηνοθέτησε το 1995 τον «Υδάτινο κόσμο» - μια ταινία άκρως δυστοπική,  με ένα πλημμυρισμένο συνολικά πλανήτη, έχοντας σαν  σενάριο την ολική τήξη των πάγων από την υπερθέρμανση του περιβάλλοντος. Ο Φερνάν Μπρωντέλ   αφιέρωσε πολλές σελίδες σχετικά με τον επίμονο αγώνα των ανθρώπων της Μεσογείου για την αποστράγγιση των γεωργικών εκτάσεων. Πριν από αυτούς όμως  ήταν η βιβλική αφήγηση για την «Κιβωτό του Νώε» (!) , για μια πλημμύρα που είχε επέλθει, κι ακόμη πιο πριν ήταν η  αφήγηση της Βίβλου για την τρίτη ημέρα της δημιουργίας -με τον διαχωρισμό του στερεού από το υγρό μέρος της γης- που απηχούσε την αγωνία του προϊστορικού ανθρώπου μπροστά στις καταστρεπτικές πλημμυρικές συνθήκες.

        Το υδατικό άγχος παρακολουθούσε πάντοτε τις ανθρώπινες κοινωνίες, ανεξάρτητα από την οργάνωσή τους: Τις παρακολουθούσε με διάφορες μορφές, με το πολύ και το καθόλου, με την παλίρροια και την αμπώτιδα, με την περίσσεια αλλά και την έλλειψη νερού.

 

Η  στερεά γη  είναι   ένα μείγμα  ξηροτοπικών και υδαρών   εκτάσεων, που η ορθολογική κατανομή τους απασχολούσε πάντοτε την ανθρωπότητα. Οι πλημμύρες   ήταν πάντοτε παρούσες και η προστασία από αυτές ήταν διαχρονικό ζήτημα. Ο όρος «πλωτές πόλεις» χρησιμοποιήθηκε σαρκαστικά στα μέσα της δεκαετίας του '90 σε μια σειρά από ευρωπαϊκές χώρες -Ολλανδία, Αγγλία Γερμανία κ.ά.- για να χαρακτηρίσει κάποιες πόλεις που κυριολεκτικά είχαν πνιγεί στο νερό.  Το ζήσαμε κι εμείς στην περίπτωση της Μάντρας, αλλά και της Θεσσαλίας και κατά καιρούς των περιοχών του Έβρου, όπου ήταν εμφανής η ένταση  του φαινομένου. Όλες οι ιστορικές αλλά και οι σύγχρονες εμπειρίες, στην τοπική, εθνική και διεθνή κλίμακα, συγκλίναν στο να δημιουργήσουν έναν σταθερό «προϊδεασμό» και να εισφέρουν ένα πιθανό «ασφαλιστικό κεφάλαιο».

Η τυχαία και ασυνεχής εμφάνιση των πλημμυρικών φαινομένων, σε συνδυασμό με την αβάστακτη ελαφρότητα διέλευσης από σοβαρότατα θέματα, εμπόδισαν την ανάπτυξη ενός «ολιστικού» λόγου για την αντιμετώπιση του ζητήματος. Στην Ελλάδα, η έμφαση στις επίμαχες διαδρομές του νερού μέσω των ρεμάτων του αστικού χώρου εμπόδισε την προβληματική για τις επιφανειακές οδεύσεις του υγρού στοιχείου στον περιαστικό χώρο, καθώς επίσης και για τη διείσδυσή του στο έδαφος.

Η διαλεκτική του νερού σημαίνει ότι πλημμυρικό φαινόμενο δεν υπάρχει κάτω από μια ορισμένη ποσότητα νερού - επομένως μια συστηματική δημιουργία φραγμάτων στον περιαστικό χώρο (όπως αυτά που υπάρχουν στον Υμηττό, στην Πεντέλη, στο Πάνειο , αλλά και στο Κιθαιρώνα, κ.ά  από τη Δασική Υπηρεσία) θα μπορούσε να αποτρέψει τη σώρευση μιας κρίσιμης «πλημμυροφόρας» μάζας. Σημαντική όμως θα ήταν και η ανάλυση του επιφανειακού εδάφους  στον αστικό χώρο, όπου είναι χαρακτηριστική η διαφορά στην απορροή των νερών μεταξύ υπερδομημένων και ανοιχτών περιοχών: Κάθε τετραγωνικό  μέτρο δομημένου χώρου και ασφάλτου συνιστά μείωση της «απορροφητικής ικανότητας» του εδάφους και κάτι τέτοιο θα έπρεπε να ισοφαρίζεται από άλλες επεμβάσεις στον μείζονα χώρο. Το συμπερασμα πάντως που μένει είναι : Το ελληνικό πολιτικό σύστημα ανατρέπει συλλογισμούς και σχέδια περασμένων εποχών, κι έτσι δημιουργεί μια  αίσθηση ματαιότητας κάθε συλλογισμού και κάθε σχεδίου.

 

ΟΙ ΠΛΗΜΜΥΡΕΣ ΚΑΙ Η ΑΝΑΚΤΗΣΗ

Οι Πλημμύρες έρχονται και παρέρχονται, όμως η ξηρασία μένει. Λέει ο γενικός γραμματέας  του υπουργείου Ενέργειας και Περιβάλλοντος, Πέτρος Βαρελίδης :

«Στις επίμαχες περιοχές που έχουν πρόβλημα λειψυδρίας, δηλαδή η Ανατολική και η Νότια Ελλάδα, εκεί είχαμε μια μέτρια χρονιά προς κακή. Σύντομα θα πρέπει να οδηγηθούμε σε κάποια ευρύτερη καμπάνια ενημερωτική για την ανάγκη μείωσης της κατανάλωσης».

 

 Η ανάκτηση του νερού από τα διάφορα συστήματα ανακύκλωσης  αποτελεί  μια μεγάλη πρόκληση για τη σημερινή εποχή, όπου όλες οι υδατικές ανάγκες – βιομηχανία, γεωργία, αστικές χρήσεις – αυξάνονται. Στην Ελλάδα η περίπτωση της Ψυτάλειας  των 700.000 περίπου κυβικών μέτρων  που απορρίπτονται στην θάλασσα μετά τον δευτεροβάθμιο καθαρισμό, έδωσε τροφή στην πολιτική υποσχεσιολογία  τουλάχιστον από τις αρχές της δεκαετίας του 1980.  Το αίτημα εμφιλοχωρούσε σε όλα σχεδόν τα πολιτικά προγράμματα, ενώ ιδιαίτερη εύνοια είχε στο πρόγραμμα των Οικολόγων Εναλλακτικών. Το 2011 επί Υπουργίας Τίνας Μπιρμπίλη είχε τεθεί δοκιμαστικά το ζήτημα της ανάκτησης 14.000 κμ ημερησίως από τα «υγρά» της Ψυττάλειας για αγροτικές χρήσεις, ενώ αναγνωριζόταν η εκκρεμότητα της διαχείρισης των κυρίων όγκων των υγρών αποβλήτων… Επί πλέον  το  επιστημονικό προσωπικό της ΕΥΔΑΠ διέβλεπε τη δυνατότητα ανάκτησης μέχρι και 80.000 κμ ημερησίως νερού αρδεύσιμης ποιότητας,  για το πρασίνισμα του λεκανοπεδίου και των  νησιωτικών περιοχών.

Μέσα στα μέτρα κατά της ξηρασίας συμπεριλαμβάνονται τα  συστήματα άντλησης θαλάσσιου νερού  και μετατροπής του σε πόσιμο με ανεμογεννήτριες μικρές, που μεταφέρονται  από τη μια στην άλλη θέση, που δεν έχουν  σχέση με τις τωρινές τερατώδεις ανεμογεννήτριες. Για το ζήτημα αυτό είχα παρακολουθήσει το 2015 ομιλίες στην Αίγινα από τον καθηγητή Βατίστα, πλήρως κατανοητές και κινούμενες στη σφαίρα  του εφικτού. Εννοείται πιο αποτελεσματική θα ήταν η ανακύκλωση νερού και ακόμη η μετατροπή του σε πόσιμο.

 

Το διάδοχο σχήμα που προτείνουν έμμεσα ή σιωπηρά οι δυνάμεις της ιδιωτικοποίησης  στο λαό είναι το να πληρώνει το κόστος  + το κέρδος του επενδυτή. Επειδή όλο αυτό δεν καταπίνεται πολύ εύκολα γιατί εκ πρώτης  όψεως εμπεριέχει  επιβάρυνση των καταναλωτών, τονίζεται ότι ο επενδυτής άμα τη αναλήψει των καθηκόντων του θα επιληφθεί του κόστους και θα το μειώσει :  Θα το μειώσει με μέτρα δραστικά, που θα αγγίζουν τη συλλογή νερού και όλες τις φάσεις της διαχείρισής του. 

Φυσικά δεν λαμβάνεται υπόψη το γεγονός  ότι περισσότερο από το 80% του νερού κατευθύνεται για γεωργικές χρήσεις, πράγμα το οποίο σημαίνει : Κάτι που το Κράτος δεν τολμά να κάνει – δηλαδή να επιβαρύνει τους  αγρότες – θα τολμήσει  ο επενδυτής να  κάνει, και μάλιστα από θέση μονοπωλιακή !

 

      Το νερό είναι σημαντικό για τη ζωή, ως ποσότητα  αλλά και ως ποιότητα. Μπορεί συχνότατα να λείπει, αλλά όχι σπανίως πλεονάζει, ιδιαίτερα στον αστικό χώρο. Η εξομάλυνση της ροής της κυκλοφορίας του νερού είναι σημαντική ανάγκη. Η αντιπλημμυρική προστασία των αστικών περιοχών εξαρτάται σε μεγάλο  βαθμό από την ανάσχεση των υδάτινων μαζών που κατευθύνονται προς την πόλη, πράγμα που μπορεί να συντελεσθεί με μικρά φράγματα .

    Ο ορθολογισμός στη χρησιμοποίηση του  νερού, δηλαδή η μείωση των διαρροών δικτύου, ήταν επίσης στο στόχαστρο των πολιτικών δυνάμεων. Προκειμένου για την αγροτική κατανάλωση, ορθολογισμός σήμαινε πριν απ’ όλα όχι κανονάκι για τις αρδεύσεις  εν ώρα μεσημεριού ! Σήμαινε επίσης  όχι άντληση νερού από τα βάθη, γιατί υπήρχε το ενδεχόμενο της υφαλμύρωσης . Σήμαινε ότι η αγροτική παραγωγή αντί να στραφεί σε έργα εκτροπών έπρεπε να στραφεί στις προσαρμοσμένες καλλιέργειες – στις καλλιέργειες ειδών που η παραγωγή τους χρειάζεται λίγο νερό, και εμμέσως (δια του καταναλωτή)  στην  υπεύθυνη κατανάλωση  ειδών που δεν έχουν μεγάλες υδατικές απαιτήσεις.… Τελικά, και αυτός ο ορθολογισμός έμεινε στο ράφι !

Αντίστοιχα στον αστικό χώρο,  προτείνονταν  η αντιστρόφως ανάλογη τιμολόγηση του νερού, έτσι ώστε  να περιορίζονται οι τυχόν «πολυτελείς χρήσεις» (γκαζόν κλπ) προς όφελος της λαϊκής κατανάλωσης.

 «Η ιδιωτικοποίηση δεν είναι απαραίτητο να λέγεται ιδιωτικοποίηση» (in.gr 20.3.23),

έλεγε  σε ένα άρθρο του ο Παναγιώτης Σωτήρης :  Αναμένεται να δούμε την ορολογική ευρηματικότητα της κυβέρνησης ή των κυβερνήσεων….